کابینه دوم مشروطه از شکلگیری تا پایان کار

جوان و تاریخ- کشکول

محمد علی شاه پس از شکست نخست خود از مجلس و آزادی خواهان در جست و جوی فرد مدبر و زیرکی بود که زمام کشور را بدو سپارد و به دست او مجلس و مشروطیت را براندازد و برای انجام این منظور میرزا علی اصغر خان اتابک اعظم امین السلطان را از اروپا احضار کرده بود.

اتابک پس از ورود به تهران، با زبان چرب و نرم حود را طرفدار مشروطه و حکومت ملی خواند و با زیرکی تا حدی زمینه را برای روی کار آمدن خود مهیا کرد و از این رو پس از سقوط کابینه وزیر افخم محمدعلی شاه از فرصت استفاده کرد و اتابک را صدراعظم و وزیر داخله نمود.

در روز شنبه 20 ربیع الاول اتابک با 7 وزیر خود به مجلس آمد و نطق فریبنده ای ایراد کرد و خود را طرفدار جدی و محکم حکومت ملی خواند و سپس وزرای خود را معرفی و مجلس در برابر او اظهار سپاسگذاری و خشنودی نمود.

اتابک بلافاصله مشغول طرح و اجرای نقشه های پشت پرده خود بای برهم زدن اساس مشروطیت گردید و نقشه اساسی او برای محو مشروطیت ایجاد نفاق و اختلاف بین طبقات ملت و زعمای مشروطیت مخصوصا علما و روحانیون بود و از حربه تکفیر و تهمت الحاد و بی دینی بر ضد آزادی خواهان و مشروطه طلبان استفاده می کرد و در مجلس هم سعی می کرد که وکلا را با فریب و نیرنگ رام خود کند و به این مقصود هم تا حدی نایل شده بود. کم کم حوادثی پیش آمد که نقشه های باطنی محمدعلی میرزا و اتابک را آشکار کرد و مردم دیگر علنا زبان به بدگویی از کابینه اتابک گشودند و حتی به مجلس که از اتابک هواخواه کرده بود بد می گفتند و وکلا را متهم میکردند که از اتابک پول گرفته اند. مجلس هم خواستار نظم در کشو یا استعفا شده بود.

روز یکشنبه 21 رجب بعد از چهار ماه صدارت اتابک به مجلس آمد پس از شنیدن شکایات وکلا، مستوفی الممالک را به سمت وزارت جنگ و محمود خان علاء الملک را به سمت وزیر عدلیه معرفی نمود و اظهار داشت ما درصدد استعفا بودیم ولی شاه امر فرمودند که دولت با مجلس همکاری نماید.

پس از پایان مجلس و خروج اتابک از مجلس ناگهان جوانی جلوی اتابک درآمد و با ششلولی که در دست داشت سه تیر پیاپی به طرف او انداخت و وی را ترور کرد.و در زمان فرار چون عرصه را به خود تنگ دید تیری هم به مغز خود خالی کرد و در دم جان سپرد. از جیب این جوان کارتی پیدا شد که در آن نوشته شده بود: « عباس آقا صراف آذربایجانی عضو انجمن نمره 41 فدایی ملت»1

کابینه دوم مشروطه ایران هم پس از چهار ماه زمامداری به این نحو خاتمه یافت.

1- کتاب دولتهای ایران از آغاز مشروطیت تا اولتیماتوم. تالیف عبدالحسین نورائی. ص 17