شهید محمد باقر صدر حامی انقلاب اسلامی ایران

مقدمه:

       شهید محمد باقر صدر در تاریخ 25 ذیقعده 1353 در شهر مقدس کاظمین در یک خانواده اصیل و عالِم خیز دیده به جهان گشود. ایشان با راهنمایی دو دایی فقیه و دانشمندش آیت‌الله شیخ محمد رضا آل یاسین و آیت‌الله شیخ مرتضی آل یاسین به فراگیری دروس حوزوی و علوم دینی پرداخت و در نهایت یکی از علمای به نام جهان تشیع گردید. لازم به ذکر است که دوران مرجعیت آیت‌الله سید محمد باقر صدر، پس از وفات آیت‌الله حکیم (1390 ق.) آغاز شد و بسیاری از مردم عراق از او تقلید کردند. در این راستا با توجه به اوضاع داخلی عراق در دوره صدام حسین و حرکت حضرت امام خمینی برای انقلاب ایران همواره حامی و طرفدار انقلاب ایران بود.[1]



. مبارزه در کنار امام خمینی (ره )

       با گرم شدن تنور انقلاب در ایران شهید صدر نیز در عراق آن را با حرارت تمام حمایت نمود و حتی فعالیت های روزانه خود را متناسب با حرکت آن درآورد. هنگامی که انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسید او نیز درس های خود را تعطیل کرد تا با نظریه پردازی و کتابت دستورالعمل های اجرایی و قانونی مورد نیاز ایران، به این انقلاب نوپا کمک نماید.[2]

         ایشان با شروع نهضت اسلامی در ایران در سال 1342 شمسی باموضع گیری قاطع، از امام خمینی«قدس سره» حمایت کرد و در نهایت با تبعید امام به نجف اشرف، رابطه ی نزدیکی میان این دو عالم روحانی برقرار شد. آیت الله صدر به همه توصیه می کرد که از محضر درس امام خمینی بهره جویند. ایشان در جریان انقلاب اسلامی از یاران، شاگردان و مریدان خود خواست تا از حمایت انقلاب دریغ نورزند.

         به هر تقدیر خطابه ها، سخنرانی ها، فتواها، موضعگیری ها و برپایی تظاهرات خیابانی در حمایت قاطع مستمر از انقلاب ایران، امر خوشایندی برای رهبری دیکتاتوری رژیم بعثی عراق نبود و طبعاً دستگیری و بازداشت آیت الله صدر را به دنبال داشت.[3] تظاهرات حمایت آمیز مردمی از ایشان، نگرانی تبدیل شدن عراق به یک ایران دیگر را برای مقامات امنیتی و دستگاه رهبری آن پدید آورد. رژیم تصریح کرد: اجازه نمی دهد خمینی دیگری در عراق به وجود آید. این چنین بود که تنها اندکی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در تاریخ( 19 جمادی الاولی 1400 ه ق/ 19 فروردین 1359) او و خواهر دانشمند و نویسنده اش بنت الهدی صدر را دستگیر و به زندان بغداد روانه ساخت. سه روز بعد پس از شکنجه های فراوان و بدون محاکمه آن دو را مظلومانه به شهادت رساند.

     در تبعید امام به ترکیه نیز شهید صدر پیگیر احوال و کارهای امام بودند. در تاریخ 13 آبان 1343 امام خمینی، ‌پس از اعتراض به سیاستهای آمریکایی محمدرضا پهلوی به ترکیه تبعید گردید. آیت الله صدر که به قیام امام در ایران بسیار امیدوار بود، با تبعید او به ترکیه، ‌اندوهگین شد. در سال 1344 ش . (1963م.) در نامه‌ای به یکی از دوستانش درباره نهضت امام و آثار و نتایج مثبت آن و نیز در رابطه با سیاستهای آمریکا و رژیم وابسته پهلوی در ایران نوشت :

        اما درمورد ایران ؛ وضع همچنان است که بود و آقای خمینی از سوی مزدوران آمریکا در ایران ، به ترکیه تبعید شده است. این بار‌آقای خمینی توانست دهان شاه را ببندد ، که همواره جنبش مخالف خود را در ایران ، به ارتجاع و عقب ماندگی متهم کند. آیا هیچ انسانی در جهان می‌تواند جنگ و مبارزه با اعطای امتیازات جدید به آمریکاییها را ، ارتجاع و عقب ماندگی بنامد؟

استقبال از امام (ره) درنجف اشرف

       در تاریخ 9 جمادی الثانی 1385 حضرت امام خمینی از تبعیدگاه ترکیه به نجف اشرف منتقل شد. ورود امام به حوزه علمیه نجف جنب و جوششی تازه در آن حوزه ایجاد کرد. البته علما و روحانیون نجف درباره استقبال از امام، نظریات مختلف داشتند. آیت الله صدر با اشتیاق تمام به همراه علمای دیگر در مراسم استقبال و پیشواز از امام شرکت و شاگردان و همفکرانش را نیز به این مراسم دعوت کرد. در طول چهارده سال اقامت امام در نجف، با او ارتباط نزدیکی داشت و به او عشق می‌ورزید.[4]

. وقوع انقلاب اسلامی ایران

        در سال 1357 ، به عنوان سال پیروزی انقلاب اسلامی، امام امت خمینی بزرگ در هجرت پاریس به سر می‌برد و ملت شجاع ایران هر روز در تظاهرات میلیونی خود، دهها قربانی به پیشگاه خدا تقدیم می‌کردند و خواستار سرنگونی رژیم مستبد پهلوی و بازگشت امامشان به وطن بودند ... در این کشاکش ، عمال آمریکا در کشورهای همسایه ایران ، از بیم تأثیر و گسترش انقلاب ایران در ممالک همجوار، با تبلغات مسموم و ضد انقلابی خود برای بی‌اعتبار کردن انقلاب اسلامی و رهبری آن، و جلوگیری از تأثیر قیام حماسی مردم ایران در روحیه مسلمانان کشورهای همسایه بسیار کوشیدند. در عراق نیز حاکمان بعثی در همه جای کشور سعی کردند با شیوه‌های شیطانی خود، به مردم مسلمان عراق تلقین کنند که کسانی که در ایران بنام اسلام و انقلاب جان خود را از دست می‌دهند، از نظر اسلام کارشان مشروع نیست ! و کسی که مردم را به هیجان می آورد تا به خیابانها بریزند و آشوب به پا کنند و این کار نیز منجر به خونریزی می‌شود، برخلاف حکم اسلام عمل می‌کنند زیرا اسلام راضی به ریختن خون کسی نیست ![5]

      وابستگان خودفروش آمریکا در عراق، با این سخنان گزاف می‌خواستند حرمت شهیدان پاکباز انقلاب اسلامی ایران را از بین ببرند، شخصیت الهی و بی‌نظیر امام خمینی را به تهمت آلوده سازند، ازحکومت شاه ایران که در پرتگاه سقوط قرار گرفته بود، حمایت کنند و بالاخره از صدور انقلاب اسلامی به خارج از مرزها جلوگیری نمایند. آیت الله صدر با آگاهی از اهداف بعثی ها نامه‌ای به امام خمینی در پاریس نوشت و در‌آن از قیام شکوهمند و شجاعانه ملت مسلمان ایران به رهبری حکیمانه آن امام بزرگوار، تجلیل کرد و با تمام اخلاص و شجاعت آمادگی خود را برای همکاری با رهبر انقلاب و امت قهرمان ایران اعلام نمود. بعد از‌آن نامه‌ای به شاگردان و مریدانش در ایران ارسال کرد و به آنان دستورداد که با مردم انقلابی ایران همگام شوند و از فداکاری در راه پیروزی این جنبش اسلامی دریغ نورزند و خود را در اطاعت ازامام خمینی فانی سازند، همانگونه که او خود در راه تحقق اهداف و آرمانهای الهی ذوب شده بود.

در همین حال فتوای تاریخی خود را در مورد شهدای انقلاب اسلامی ایران صادر کرد :

بسم الله الرحمن الرحیم .

کسانی که در ایران برای دفاع از اسلام و مسلمین قیام کرده و کشته می‌شوند ، شهید هستند و خداوند آنان را با امام حسین – علیه السلام – در بهشت محضور می‌گرداند .

انشاءالله تعالی . سید محمد باقر صدر

        این فتوا انقلابی را در عراق برانگیخت. مردم مسلمان عراق نسبت به مردم مسلمان ایران و شهیدان انقلابش احساس برادری کردند و دلهایشان به سوی ایران برگشت. اما از سوی دیگر سردمداران بعثی عراق در پی صدور این فتوای انقلابی به وحشت افتادند و آن را تهدیدی ضمنی علیه حاکمیت خود تلقی کردند. از این رو شورای فرماندهی انقلاب بعثی عراق جلسه‌ای تحت عنوان پیشگیری از خطر خمینی عراق ! تشکیل داده و طرحهایی برای مقابله با آیت الله صدر و از میان برداشتن او ریختند. اما پیش از آنکه حزب بعث حاکم بر عراق ، بتواند کاری بکند انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسید و مایه مسرت آیت الله صدر و الهام بخش قیام برای ملت مسلمان عراق شد.

      در شب 22بهمن 1357 که شب پیروزی شکوهمند مردم مسلمان و انقلابی ایران به رهبری امام(ره) بر طاغوت آمریکایی ـ رژیم محمد رضا پهلوی ـ بود. آیت‌الله صدر در مسجد جواهری نجف اشرف به منبر رفت و برای مردم مسلمان عراق از انقلاب اسلامی ایران و نقش امام خمینی در احیای اندیشه‌های دینی و اصلاح امت اسلام، سخن گفت و تکلیف مردم عراق را در برابر حکومت ضد دینی بعثی، معین کرد: قیام!...قیام.... فردای آن شب، مردم عراق به دعوت رهبر خود، برای حمایت از انقلاب اسلامی ایران و رهبری امام خمینی، در بسیاری از شهرهای عراق راهپیمایی کردند.

در پی پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 22 بهمن 1357 آیت الله صدر در پیامی به شاگردان خود اعلام نمود:

        " در این لحظات پرشکوه که پیروزی بی نظیر و تردید ناپذیر اسلام، به دست ملت مسلمان ایران و به رهبری حضرت امام خمینی به منصه ی ظهور رسیده است، بر هر یک از شما واجب شرعی است که با تمام توان در خدمت انقلاب اسلامی قرار گیرید؛ چرا که هر کار سازنده جدیدی حتی به همکاری ناتوانترین مردم هم نیازمند می باشد و نیز لازم است این واقعیت روشن شود که رهبری امام خمینی تجسم عینی آرمان های اسلام در ایران امروز است. از این رو باید پیرامون آن را گرفت و با اخلاص با چنین رهبری برخورد کرد و به حمایت از اهداف و مصالح آن پرداخت و به میزانی که او خود در چنان هدفی ذوب گردیده در شخصیت عظیم او ذوب شد." [6]

       به باور نگارنده رابطه آیت الله سید محمدباقر صدر با امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی بر پایه اندیشه محکم ولایت فقیه استوار بوده و حمایت های همه جانبه شهید محمد باقر صدر از امام راحل نشانگر این امر است که ایشان بر نظریه ولایت فقیه امام اعتقاد داشتند. [7] لذا بایستی ایشان و خواهرشان جزء شهدای راه ولایت ارزیابی کرد.

          حضرت امام نیز از شهید سید محمد باقر صدر با عناوینی چون "حضرت حجت‌الاسلام و ‌‌المسلمین"، "حضرت آیت‌الله"‏، "شخصیت علمی و اسلامی"‏، "از معلمین دانش و اخلاق و مفاخر علم و ادب"‏، "شخصیت علمی و مجاهد"، "از مفاخر حوزه‏های علمیه و از مراجع دینی و متفکران اسلامی" و "مغز متفکر اسلامی"‏؛ یاد کرده است و در پی شهادت او سه روز عزای عمومی و یک روز تعطیل در کشور اعلام کرد. ‏ ‏

             از دیگر کارهای آیت‌الله صدر، در جهت حمایت از انقلاب اسلامی ایران، تالیف سلسله کتابهای "الاسلام یقود الحیاه" در شش جلد بود که شامل بحثهایی نظیر: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، منابع قدرت دولت اسلامی، اقتصاد جامعه اسلامی و....می‌شود. از کارهای شگفت انگیز آیت‌الله صدر برای بیداری مردم عراق و آماده کردن آنها برای قیام و حرکت در مقابل حکومت جائر آن کشور، برگزاری تفسیر موضوعی قرآن بود. آن هم بعد از تعطیل کردن درس خارج فقه. درس تفسیر شهید صدر طی چهارده جلسه برگزار شد که بعد از آن رژیم طاغوتی صدام حسین از ترس بیداری مردم، درس تفسیر بیدارگرانه آیت‌الله صدر را به تعطیلی کشاند. درس تفسیر قرآن جنب و جوشی در میان توده مردم به وجود آورده بود. حکومت ظالمانه صدّام از این پدیده خجسته اسلامی، به وحشت افتاد و برای جلوگیری از هر گونه تحرّک، در یک یورش وحشیانه، همه نمایندگان آیت الله‌صدر را در تمام شهرهای کشور دستگیر و زندانی کرد. شهید صدر روز 16 رجب 1399 را روز اعتراض و اظهار انزجار از اعمال ظالمانه رژیم اعلام کرد. مردم به اطاعت رهبر و مرجع تقلید خود برخاستند، دست از کارهای خود کشیدند، بازارها را تعطیل کردند و برای بیعت با رهبرشان به خانه او شتافتند... همان شب آیت‌الله صدر دستگیر و روانه بغداد شد.

       در سازمان امنیت بغداد، از او خواستند که دست از پشتیبانی انقلاب اسلامی بردارد و مردم عراق را تحریک نکند. امّا او شجاعانه جواب رد داد. همان روز بنت الهدی، به ایراد یک سخنرانی در حرم امام علی علیه‌السّلام پرداخت و از مردم خواست که به خیابانها بریزند و در مقابل دستگیری آیت‌الله صدر، به رژیم بعثی اعتراض کنند. همین‌گونه نیز شد و رژیم برای ایجاد آرامش و جلوگیری از گسترش اعتراض مردم، مجبور شد که آیت‌الله صدر را آزاد کنند.

. شهادت آیت الله محمد باقر صدر

        روز 18 رجب 1399، خانه آیت‌الله صدر و کوچه‌های اطراف آن از اوّل صبح تا پاسی از شب، مملو از جمعیتی بود که دیروز برای آزادی رهبرشان دست به تظاهرات اعتراض آمیز زده بودند و امروز آمده بودند تا بار دیگر با او بیعت کنند. رژیم ستم پیشه صدام حسین، از تجدید پیمان امت مسلمان عراق با مرجع و رهبرشان، سخت به وحشت افتاد و برای قطع رابطه مردم با آیت‌الله صدر، نیروهای امنیتی را در سر کوچه آیت‌الله صدر و کوچه‌های اطراف، مستقر کردند. بدین گونه محاصره نه ماهه خانه آیت‌الله صدر آغاز شد. در مدّت نه ماه محاصره، رژیم با فرستادن ماموران و مزدوران خود به نزد آیت‌الله صدر، سعی کرد او را از راهی که در پیش گرفته، منصرف کند، ولی آیت‌الله صدر ثابت و استوار ایستاد و همچنان از انقلاب اسلامی ایران و امام و مردم انقلابی ایران حمایت کرد و هرگز به خواسته‌های رژیم خونخوار صدام، گردن ننهاد. تا اینکه در بعد از ظهر گرم و سوزان روز شنبه 19 جمادی الاول 1400 (16 فروردین 1359)، "ابو سعید" رئیس سازمان امنیت نجف، با عدّه‌ای از مزدوران امنیتی، آیت‌الله صدر را دستگیر و به سرعت از نجف به بغداد منتقل کرد. فردای آن روز، حکومت جبّار بغداد، اقدام به دستگیری بنت الهدی کرد چون بیم داشت مبادا بنت الهدی بار دیگر مردم را به اعتراض و تظاهرات دعوت کند و رژیم را رسوا نماید.[8]

         برزان ابراهیم، برادر ناتنی صدام و رئیس سازمان امنیت کشور، در زندان از آیت‌الله صدر خواست که فقط چند کلمه بر ضدّ امام خمینی و انقلاب اسلامی بنویسد، تا آزاد شود، و گر نه کشته خواهد شد. آیت‌الله صدر این خواسته را ردّ کرد و گفت: "من آماده شهادتم، هرگز خواسته‌های غیر انسانی و ضد دینی شما را قبول نخواهم کرد و راه من همان است که انتخاب کردم!...". وقتی که مزدوران بعثی، از منصرف کردن آیت‌الله صدر و خواهرش مأیوس شدند، آن دو علوی پاک نژاد مظلوم را در روز سه شنبه 23 جمادی الاول 1400/ 19فروردین 1359) زیر شکنجه به شهادت رساندند. جنازه آن دو شهید در جوار مرقد امام علی علیه السّلام، در آرامگاه خانوادگی "شرف الدّین" به خاک سپرده شد.

      . امام خمینی قدس سره به مناسبت شهادت آیت الله سید محمدباقر صدر و خواهر گرانقدرشان بنت الهدی، دردوم اردیبهشت 1359 شمسی ضمن پیامی فرمودند:

" شهادت ارثی است که امثال این شخصیت های عزیز از موالیان خود برده اند و جنایت و ستمکاری نیز ارثی است که امثال این جنایتکاران تاریخ از اسلاف ستم پیشه ی خود می برند. شهادت این بزرگواران که عمری را به مجاهدت در راه اهداف اسلام گذرانده اند، به دست اشخاص جنایتکاری که عمری به خونخواری و ستم پیشگی گذرانده اند، عجیب نیست؛ عجب آن است که مجاهدان راه حق در بستر بمیرند و ستمگران جنایت پیشه، دست خبیث خود را به خون آنان آغشته نکنند. عجیب نیست که مرحوم صدر و همشیره ی مظلومه اش به شهادت نائل شوند؛ عجیب آن است که ملت های مظلوم و خصوصاً ملت شریف عراق و عشایر دجله و فرات و جوانان غیور دانشگاه ها و سایر جوانان عزیز عراق از کنار این مصیبت بزرگ که به اسلام و اهل بیت رسول الله ( صلی الله علیه و اله) وارد می شود بی تفاوت بگذرند و به حزب ملعون بعث فرصت دهند که مفاخر آنان را یکی پس از دیگری مظلومانه شهید کنند."

حضرت در پیامی به ملت ایران فرمودند:

بسم الله الرحمن الرحیم – انا لله و انا الیه راجعون. با کمال تأسف ، حسب گزارش جناب آقای وزیر امور خارجه که ازمنابع متعدد و مقامات کشورهای اسلامی به دست آورده است و حسب گزارشاتی که از منبع دیگر به دست آمد ، مرحوم آیت الله شهید سید محمد باقر صدر و همشیره مکرمه مظلومه او که از معلمین دانش و اخلاق و مفاخر علم و ادب بود ، به دست رژیم منحط بعث عراق با وضع دلخراشی به درجه رفیعه شهادت رسیده‌اند.

اینجانب برای بزرگداشت این شخصیت علمی و مجاهد که از مفاخر حوزه‌های علمیه و از مراجع دینی و متفکران اسلامی بود ، از روز چهارشنبه سوم اردیبهشت بمدت 3 روز عزای عمومی اعلام می‌کنم و روز پنجشنبه چهارم اردیبهشت را تعطیل عمومی اعلام می‌نمایم و از خداوند متعال خواستار جبران این ضایعه بزرگ عظمت اسلام و مسلمین می‌باشم ...

.         یادی از مظلومه شهیه «آمنه صدر» (بنت الهدی)

         شهیده بنت الهدی صدر در سال 1357 هجری قمری دیده به جهان گشود و پس از 6 ماه، پدر بزرگوارش را از دست داد. وی در یازده سالگی به همراه دو برادرش بزرگوارش آقا سید اسمعیل و آقا سید محمدباقر جهت کسب علم به نجف اشرف هجرت کرد و تحصیلات خود را در زمینه ی فقه، علم حدیث، اخلاق، تفسیر و سیره نزد برادرش دنبال کرد و جهت احیاء فرهنگ غنی اسلامی به تربیت دختران و زنان مسلمان پرداخت و مدارسی به نام الزهرا را در شهرهای بغداد و کاظمین تحت نظر گرفت و با تأسیس یک مرکز فرهنگی در شهر کاظمین و برگزاری جلسات فکری و مذهبی تهیه مقالات و ایراد سخنرانی های مختلف در زمینه های گوناگون اسلامی به ارشاد پرداخت. از این شهیده، آثاری از جمله کتب زیر به یادگار باقی مانده است:1- المباحث عن الحقیقة 2- صراع 3- لقاء فی المستشفی 4- امرأتان و رجل 5- مذاکرات الحج 6- لیتنی کنت اعلم 7- نساء العقیده 8- کلمه و دعوه