گوشه ای از سیره ‌عبادی امام رضا (ع)

رجاء بن ابی ضحاک در این باره می گوید: فَوَ اللَّهِ مَا رَأَیْتُ رَجُلًا کَانَ أَتْقَی لِلَّهِ تَعَالَی مِنْهُ وَ لَا أَکْثَرَ ذِکْراً لِلَّهِ فِی جَمِیعِ أَوْقَاتِهِ مِنْهُ وَ لَا أَشَدَّ خَوْفاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ؛ به خدا قسم هرگز کسی را با تقواتر و به ذکر خدا گویاتر و از ترس خدا بیمناک تر از امام رضا (ع) ندیدم. همچنین درباره عبادتهای شبانه‌ی امام رضا (ع) اسماعیل فرزند علی برادر دعبل شاعر معروف از امام رضا (ع) نقل می‌کند که گفت: أَنَّهُ خَلَعَ عَلَی دِعْبِلٍ قَمِیصاً مِنْ خَزٍّ وَ قَالَ لَهُ: احْتَفِظْ بِهَذَا الْقَمِیصِ فَقَدْ صَلَّیْتُ فِیهِ أَلْفَ لَیْلَةٍ کُلَّ لَیْلَةٍ أَلْفَ رَکْعَة وَ خَتَمْتُ فِیهِ الْقُرْآنَ أَلْفَ خَتْمَةٍ؛ حضرت به دعبل پیراهنی از خز هدیه کرد و به او گفت که قدر این پیراهن را بدان، من هزار شب و در هر شبی هزار رکعت با آن نماز گذارده و هزار بار قرآن ختم نموده ‌ام. درباره نماز شب حضرت، رجاء بن ابی ضحاک می‌گوید: و لا یدع صَلَاةِ اللَّیْلِ وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ وَ رَکْعَتَیِ الْفَجْرِ فِی سَفَرٍ وَ لَا حَضَرٍ؛ امام رضا (ع) در سفر و حضر، نماز شب، شفع، وتر و دو رکعت نافله‌ ی صبح را ترک نمی‌کرد؛ و نیز درباره شب زنده‌ داری امام رضا (ع) إبراهیم بن العباس نقل کرده است: کَانَ علیه‌السلام قَلِیلَ النَّوْمِ بِاللَّیْلِ کَثِیرَ السَّهَرِ یُحْیِی أَکْثَرَ لَیَالِیهِ مِنْ أَوَّلِهَا إِلَی الصُّبْحِ؛ امام رضا (ع) شبها خواب کم و بیداری زیاد داشت و بیشتر شبها تا سحر برای عبادت بیدار می ‌ماند.

علاوه بر این درباره کیفیت نماز صبح پیشوای هشتم در سفر رجاء ابن ابی ضحاک، فرمانده مأموران مأمون برای آوردن امام رضا (ع) در ضمن شرح عبادتهای شبانه‌روزی امام می‌گوید: کَانَ الرِّضَا علیه السلام إِذَا أَصْبَحَ صَلَّی الْغَدَاةَ فَإِذَا سَلَّمَ جَلَسَ فِی مُصَلَّاهُ یُسَبِّحُ اللَّهَ وَ یُحَمِّدُهُ وَ یُکَبِّرُهُ وَ یُهَلِّلُهُ وَ یُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ ص حَتَّی تَطْلُعَ الشَّمْس؛ امام رضا (ع) هنگامی که صبح می‌کرد نماز را می‌خواند، پس از سلام در جایگاه نماز می‌نشست و به تسبیح و حمد و تکبیر و تهلیل خدا مشغول می‌شد و به پیامبر و آل او صلوات می‌فرستاد تا اینکه خورشید طلوع می‌کرد.

همچنین عبدالسلام هراتی در زمینه عبادات امام رضا (ه) در زندان بیان داشته است: جِئْتُ إِلَی بَابِ الدَّارِ الَّتِی حُبِسَ فِیهَا الرِّضَا علیه السلام بِسَرَخْسَ وَ قَدْ قُیِّدَ علیه السلام فَاسْتَأْذَنْتُ عَلَیْهِ السَّجَّانَ فَقَالَ لَا سَبِیلَ لَکَ إِلَیْهِ علیه السلام. قُلْتُ: وَ لِمَ قَالَ لِأَنَّهُ رُبَّمَا صَلَّی فِی یَوْمِهِ وَ لَیْلَتِهِ أَلْفَ رَکْعَةٍ ؛ به در خانه‌ای که امام رضا (ع) را در شهر سرخس زندانی کرده بودند آمدم و آن حضرت آنجا گرفتار بود، از زندانبان اجازه ملاقات خواستم، به من گفت: که راهی بر او نداری، پرسیدم چرا؟ گفت: برای اینکه او بیشتر اوقات در روز و شب هزار رکعت نماز می‌خواند.

یکی دیگر از ویژگی های عبادی حضرت ختم قرآن و تدبر در آن بود. در این باره ابراهیم بن عباس گوید: کَانَ الرضا علیه السلام یَخْتِمُ الْقُرْآنَ فِی کُلِ ثَلَاثٍ وَ یَقُولُ: لَوْ أَرَدْتُ أَنْ أَخْتِمُ فِی أَقَلَّ مِنْ ثَلَاثٍ لَخَتَمْتُ وَ لَکِنْ مَا مَرَرْتُ بِآیَةٍ قَطُّ إِلَّا فَکَّرْتُ فِیهَا وَ فِی أَیِّ شَیْ‌ءٍ أُنْزِلَتْ وَ فِی أَیِّ وَقْتٍ فَلِذَلِکَ [صِرْتُ] أَخْتِمُهُ فِی ثَلَاث أَیَّام؛ امام رضا (ع) در هر سه روز قرآن را ختم می‌نمود و می‌فرمود: اگر بخواهم آن را در کمتر از سه روز هم می‌توانم تمام کنم و لکن از هیچ آیه ‌ای نمی‌گذرم مگر اینکه در آن فکر و دقت می‌کنم که درباره ‌ی چه موضوعی و در چه زمانی نازل شده است به همین خاطر قرآن را در مدت سه روز تمام می‌کنم.
در این باره همچنین رجاء بن ضحاک نقل کرده است: وَ کَانَ علیه‌السلام یُکْثِرُ بِاللَّیْلِ فِی فِرَاشِهِ مِنْ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ فَإِذَا مَرَّ بِآیَةٍ فِیهَا ذِکْرُ جَنَّةٍ أَوْ نَارٍ بَکَی وَ سَأَلَ اللَّهَ الْجَنَّةَ وَ تَعَوَّذَ بِهِ مِنَ النَّارِ؛ امام رضا (ع) شبها در بستر خود بسیار قرآن تلاوت می‌کرد و چون به آیه‌ های بهشت و دوزخ می‌رسید، می‌گریست و بهشت را از درگاه خدا طلب می‌کرد و از آتش دوزخ به خدا پناه می‌برد.

بنا به متون روایی برجای مانده، روزه داری نیز از جمله ویژگی های ممتاز عبادی ثامن الحجج (ع) محسوب می گردیده است، چنانکه إبراهیم بن العباس در این باره نقل می نماید: کان الرضا علیه‌السلام کَثِیرَ الصِّیَامِ وَ لَا یَفُوتُهُ صِیَامُ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ فِی الشَّهْرِ؛ امام رضا (ع) روزه‌ ی مستحبی زیاد می‌گرفت و در هر ماه روزه‌ ی سه روز(اول و آخر و وسط ماه) از او فوت نمی‌شد.

منابع:

1-طبرسی، مشکاه الانوار: 62.
2-علامه مجلسی، بحار الانوار: ج 83: 222؛ ج 94: 49؛ ج 49: 92.

3-شخ صدوق، عیون اخبار رضا (ع)، ج 2: 184، 197-196.

4-احمدیان، چهل حدیث سیره رضوی: 14-30.

منبع: قدس آنلاین