شیخ مرتضی انصاری به ظاهر از بسیاری از علمای هم عصر خود کمتر در عرصه سیاسی دخالت می کرد. اما نگاهی هر چند کوتاه به شاگردانی که توسط وی تربیت شده اند و آموزش دیده اند، بیانگر واقعیتی دیگر است...

شیخ مرتضی انصاری به ظاهر از بسیاری از علمای هم عصر خود کمتر در عرصه سیاسی دخالت می کرد. اما نگاهی هر چند کوتاه به شاگردانی که توسط وی تربیت شده اند و آموزش دیده اند، بیانگر واقعیتی دیگر است:

بررسی کارنامه اجتماعی- سیاسی شاگردان برجسته شیخ همچون میرزای شیرازی، میرزای آشتیانی (دو پرچمدار جنبش تنباکو در سامرا و تهران)، آخوند ملاقربانعلی زنجانی (پیشوای مشروعه خواهان رنجان در عصر مشروطه)، آخوند ملا محمدعلی مجتهد رستم آبادی، سیدجمال الدین اسدآبادی (عنصر مبارز و خستگی ناپذیر عهد ناصری)، حاج شیخ جواد رشتی (عالم منتفذ گیلان)، میرزا حسین تهرانی و آخوند خراسانی (دو پیشوای مشهور انقلاب مشروطیت)، که بی گمان تعالیم و توصیه های شیخ انصاری در تکوین شخصیت آنان نقش موثری داشته، زمینه خوبی برای مطالعه بیشتر پیرامون جنبه ها و لایه های مکتوم سیاسی و مبارزاتی شیخ است.»1

 

1-علی ابوالحسنی، تراز سیاست، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1383، ص 134