حضور مستشاران آمریکا در ایران در دوره‌ی محمدرضا پهلوی به ویژه در ساختار ارتش را می‌توان بخشی از سیاست میلیتاریستی شاه دانست. از طرف دیگر ایران نیز به دلیل برخورداری از موقعیت استراتژیک در فضای جنگ سرد، از بُعد امنیتی برای دولتمردان آمریکایی حائز اهمیت بود.

جوان و تاریخ- خط زمان

 

استفاده از ظرفیت و قابلیتهای نیروهای مستشاری در کشورهای مختلف، از دیرباز سنت مرسوم در روابط خارجی دولتها می باشد. البته ناگفته نماند که این سنت بیشتر از جانب کشورهای بزرگ استعماری در جهت افزایش حوزه نفوذ خود در سایر کشورها اعمال می شد. در مقابل دولتهای ضعیف با استفاده از سازوکار پذیرش نیروهای مستشاری سعی در توسعه و نوسازی دستگاههای اجرایی خود برمی آمدند و با استفاده از تخصص و تجربه مستشاران در یک حوزه خاص و راه‌اندازی و ایجاد بستر مناسب برای یک فعالیت یا حرفه، بسترها و زمینه های لازم برای توسعه و نوسازی کشور خود را در ابعاد مختلف اقتصادی، مالی ، بانکی،  نظامی و... را فراهم می نمودند. در این میان استفاده از مستشاران کشورهای مختلف از دیرباز در ایران جایگاه خاصی پیدا کرده بود و این روند در دوران قاجاریه و به ویژه پهلوی اول و دوم تشدید شد. در این میان حضور مستشاران آمریکا در ایران در دوره‌ی محمدرضا پهلوی به ویژه در ساختار ارتش را می‌توان بخشی از سیاست میلیتاریستی شاه دانست. از طرف دیگر ایران نیز به دلیل برخورداری از موقعیت استراتژیک در فضای جنگ سرد، از بُعد امنیتی برای دولتمردان آمریکایی حائز اهمیت بود. 



مورگان شوستر




1290 شمسی

در 17 اردیبهشت 1290 شمسی بعد از مصوبه مجلس شورای ملی جهت استخدام تعدادی مستشار جهت اصلاح امور اقتصادی و مالیاتی ایران،  مورگان شوستر و 4 مستشار امریکایی دیگر برای تنظیم و اصلاح امور دارائی، خزانه‌دارای، دادگستری و ژاندارمری استخدام شدند و پس از عقد قرارداد با دولت ایران همراه با خانواده‌ها خود وارد ایران شدند. وی بعد از انتصاب به عنوان سمت خزانه‌دار ، شروع به کار نمود و سرانجام بعد از اولتیماتوم دولت روس ،مجبور به ترک ایران شد.

 

1300 شمسی

در سال 1300 شمسی و در دوران تصدی وزارت جنگ توسط رضاخان، دولت ایران به فکر خرید تجهیزات و جنگ افزارهای جنگی از دولت ایالات متحده امریکا افتاد و درصدد دعوت گروهی از مستشاران امریکایی به ایران شد. اما به دلیل سیاست انزواگرایی امریکاییها ،دولت ایران پاسخ مثبتی از آنها دریافت نکرد.

 

آرتور میلسپو




1301شمسی

ضرورت سازماندهی اوضاع اقتصادی ایران بعد از جنگ جهانی اول ،  تلاشهایی توسط دولت احمد قوام (قوام‌السلطنه) جهت اصلاح امور اقتصادی کشور صورت گرفت و در نهایت برای اجرای سیاست مذکور، قوام‌السلطنه به عنوان رئیس‌الوزرا، لایحه‌ی استخدام مستشاران مالیه از آمریکا را به مجلس شورای ملی تقدیم نمود . نهایتا «با عنوان سمت رئیس کل مالیه‌ی ایران به‌‌ مدت پنج سال برای اداره‌ی امور مالی کشور به استخدام دولت درآمد.



قوام السلطنه




1320 شمسی

در پی اشغال ایران در جریان جنگ جهانی دوم ، برای اولین بار نیروهای نظامی امریکا وارد خاک ایران شدند. از  این تاریخ بود که دولت ایالات متحده به خاطر حفظ منافع استراتژیک خود در منطقه به فکر تثبیت جایگاه خود در ایران برآمد. به گواه تاریخنگاران ،نفت و انگیزه کسب منابع نفتی ایران یکی از دلایل اصلی امریکا برای افزایش حوزه نفوذ خود در ایران  بود.

1321 شمسی

طی توافق دولت ایران و ایالات متحده امریکا درخصوص اعزام مستشاران امریکایی؛ علی رغم اینکه امریکا درگیر جنگ جهانی دوم بود، سه هیئت به ریاست  سرلشکر کلارنس ریدلی‏در مقام رایزن در ارتش ایران، وارد تهران شد.



نورمن شوارتسکف




 

1322 شمسی

دولت ایالات متحده امریکا برای اینکه عرصه تحولات سیاسی و نظامی ایران را به رقیبان خود نظیر شوروی وانگلیس خود که سالیان سال در ایران  فعالیت داشتند ؛ واگذار ننماید،  به فکر اعزام اولین گروه مستشاری خود برای تجدید ساختار و سازمان ژاندارمری ایران افتاد. برمبنای قرارداد رسمی ایران و دولت امریکا، سرهنگ نورمن شوارتسکف به همراه هئیتی از مشتشاران نظامی امریکا وارد ایران شد. برمبنای ماده‌ی یک قرارداد ، این هیئت زیر نظر وزیر کشور ایران خدمت می‌کرد. مدت اعتبار قرارداد دو سال بود و آمریکا هر زمان که می‌خواست، می‌توانست نیروهایش را فراخواند (ماده‌ی 2 و 3). طبق ماده‌ی 21 نیز ایران متعهد شده بود از سایر کشورها مستشار نظامی استخدام نکند. البته دولت امریکا شرط کرد که افسران‏ امریکایی بر همه افسران هم رتبه خود در ژاندارمری ایرانت فوق داشته باشند.

آذر 1325

در کنار فعالیتهای مستشاری امریکاییها در حوزه نظامی و امنیتی، وزارت خارجه امریکا اصطلاحات اجتماعی‏ و اقتصادی را نیز در دستور کار خود قرار داد و از اینرو دولت ایران‏ قراردادی را با یک شرکت امریکایی به نام شرکت مهندسی بین المللی موریسون-کاندسن‏ امضا کرد.این شرکت که با افغانستان نیز قرارداد داشت، قرار بود قابلیتهای اقتصادی ایران را بررسی کند و ظرف شش ماه گزارشی را آماده سازد.



روزولت در بازدید از قوای نظامی امریکا در تهران؛ بدون اطلاع دولت ایران




16 مهر 1326

هیئت مستشاری امریکا در ایران با عنوان اختصاری «آرمیش» به  هیأت نظامی رسمی در ارتش ایران تبدیل شد و طبق این توافق، تقویت «کارایی رزمی و تکنولوژیک ارتش ایران» دردستورکار هیئت مستشاری امریکایی قرار گرفت. افسران امریکایی،که به تأیید مشترک ایران و ایالات متحده می‏رسیدند، در اداره مستشاری وزارت جنگ ایران مشغول به کار می‏شدند. این توافق نیز دولت ایران را ملزم به مشورت با ایالات متحده درباره‏ اعزام هر فردی از سوی «دیگر دولتهای خارجی برای انجام هر کاری با هر ماهیتی در ارتباط با ارتش ایران»می‏کرد.

17 مهر 1327 شمسی

در راستای اصلاح امور اقتصادی و اجتماعی ایران شرکت مشاوران برون‏مرزی یا «اسی‏آی»‏ قراردادی‏ را با ایران امضا کرد تا بررسی دیگری در مورد شرایط اقتصادی و اجتماعی انجام دهد.



1328 شمسی

در راستای تقویت نفوذ امریکا در ساختار ارتش ایران و تبدیل نمودن آن به ابزار دست ژنرالهای امریکایی، برنامه کمک دفاعی دو جانبه، و گروه مشاوره کمک نظامی یا ماگ شکل گرفت. گروه مشاوره برای اجرای برنامه دو جانبه ایجاد شده بود.  در اکتبر 1950، مأموریت همکاری فنی به ایران،یا «اصل چهار» توسط ایالات متحده و ایران به اجرا گذشته‏ شد. همچون آرامیش ، توافقهای ماگ و اصل‏ چهار ، برنامه هایی بودند که به اصطلاح در جهت  ایجاد «ثبات» و «امنیت داخلی» ایران بود. ماگ، مانند هیأتهای پیشین، ساختار فرماندهی‏ نظامی موجود را تقویت می‏کرد و کارآمدی ارتش و ژاندارمری را از طریق برنامه‏های آموزشی‏ و خریدهای تسلیحاتی افزایش می‏داد.اما ماگ برخلاف هیأتهای پیشین،کمک نظامی و مالی‏ گسترده‏ای را ممکن می‏ساخت،ساختارهای فرماندهی نظامی و شبه نظامی جدیدی را ایجاد می‏کرد و در فروشهای تجاری و نیز فروشهای تسلیحاتی دولت‏[امریکا]مشارکت می‏جست. همکاری فنی ایران و امریکا موسوم به «ماگ» در همه شعبات نیروهای نظامی و پلیس ایران وارد شد و تقریبا بر همه‏ جنبه‏های اقتصاد ایران تأثیر گذاشت. موقعیت منطقه‏ای ایران با شکل‏گیری ماگ در سال 1950 مورد توجه امریکایی ها قرار گرفت و از این پس ما شاهد حضور ایران در  ائتلافهایی چون پیمان بغداد(1955)و سازمان پیمان مرکزی‏ (1958) هستیم.  

 



1336شمسی

تأسیس ساواک، سازمان اطلاعات و امنیت کشور، با کمک فنی و یاری امریکا و البته اسراییل. ساواک در تحکیم پایه های سلطنت پهلویث دوم، نقش بسزایی را ایفاء نمود.

 



اعضای هیئت‌های مستشاری نظامی ایالات متحده




 13 مهر 1342

تصویب لایحه کاپیتولاسیون در مجلس شواری ملی و سپس تایید نهایی آن  در مرداد 1343 در مجلس سنا توسط دولت حسنعلی منصور ، مبنی بر اعطای مصونیت قضایی به رئیس و اعضای هیئت‌های مستشاری نظامی ایالات متحده را در ایران .

دی 1352

دولت ایران  جهت نوسازی و تقویت تجهیزات و سلاحها و دستگاههای پشتیبانی خود ، آخرین هیأت نظامی امریکایی‏ را پذیرفت. گروه میدانی کمک فنی ‏یا توافق‏نامه «تافت‏» بین ایران و امریکا منعقد شد و  ایالات متحده را ملزم به اعزام‏ «552 نفر با هزینه 6/16 میلیون دلار»کرد تا «به کارکنان خارجی درباره تجهیزات،فن‏آوری، سلاحها و دستگاههای پشتیبانی در داخل ایران» آموزش دهند.

22 بهمن 1357

انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) پایانی بود بر وابستگی ایران به ایالات متحده امریکا. قطع این وابستگی را می توان در پیام آخرین وابسته‌ی نظامی آمریکا به واشنگتن، خلاصه نمود. «ارتش تسلیم شد. آیت‌الله خمینی(ره) برنده شد و نظم موجود فرو ریخت».