در حافظه تاریخی ملت ایران ، روز 28 مرداد 1332 یادآور خیانت دولتین امریکا و انگلیس به ملت ایران می باشد. کودتایی که در این روز با همکاری سازمانهای اطلاعاتی امریکا و انگلیس علیه اراده ملی ایران طراحی و عملیاتی گردید؛ دولت ملی و قانونی دکتر مصدق را از نخست وزیری برکنار نمود و بار دیگر با همکاری قدرتهای خارجی، دیکتاتوری نظامی پهلوی دوم پایه های حکومت خود را تثبیت نمود. بدون شک یکی ازدلایلی که سبب این طرحریزی توطئه بین المللی در ایران شد، پیروزی اراده ملی ایران در نهضت ملی شدن صنعت نفت بود که با پیروزی آن به رهبری آیت الله کاشانی و دکتر مصدق، دست استعمارگران از غارت و چپاول منابع نفتی ایران قطع گردید. در این روزشمار تلاش خواهیم نمود تا وقایع مهم 9 اسفند 1331 - که تقریباً برنامه کودتا کلید خورد - تا 28 مرداد 1332 مورد بررسی قرار گیرد.

جوان و تاریخ- خط زمان




 

در حافظه تاریخی ملت ایران ، روز 28 مرداد 1332 یادآور خیانت دولتین امریکا و انگلیس به ملت ایران می باشد. کودتایی که در این روز با همکاری سازمانهای اطلاعاتی امریکا و انگلیس علیه اراده ملی ایران طراحی و عملیاتی گردید؛ دولت ملی و قانونی دکتر مصدق را از نخست وزیری برکنار نمود و بار دیگر با همکاری قدرتهای خارجی، دیکتاتوری نظامی پهلوی دوم پایه های حکومت خود را تثبیت نمود. بدون شک یکی ازدلایلی که سبب این طرحریزی توطئه بین المللی در ایران شد،  پیروزی اراده ملی ایران در نهضت ملی شدن صنعت نفت بود که با پیروزی آن به رهبری آیت الله کاشانی و دکتر مصدق، دست استعمارگران از غارت و چپاول منابع نفتی ایران قطع گردید. در این روزشمار تلاش خواهیم نمود تا وقایع مهم 9 اسفند 1331 - که تقریباً برنامه کودتا کلید خورد - تا 28 مرداد 1332 مورد بررسی قرار گیرد.

9 اسفند 1331

تصمیم محمدرضا پهلوی و ثریا اسفندیاری به خروج از کشور و اقدام عده ای افسران ارتش در قتل دکتر مصدق

10 اسفند 1331

تظاهرات مختلفی در  تهران و شهرهای بزرگ به مخالفت و طرفداری از شاه و مصدق برگزار شد و عده‌ای مقتول و عده‌ای مجروح و مصدوم شدند. بازار تهران و بعضی از شهرها تعطیل کردند و تظاهرات له و علیه مصدق و شاه اوج‌‌گیری کرد.

12 اسفند 1331

دولت مصدق طی یک پیامی از مردم خواست تا به تعطیلات خاتمه دهند و زندگی عادی خود را از سر گیرند.

 



26 اسفند 1331

سرلشگر زاهدی و عده‌ای از رجال و افسران ارتش که بعد از واقعه نهم اسفند و ماجرای حمله به خانه مصدق بازداشت شده بودند آزاد شدند.

فروردین 1332  

معاون وزارت خارجه آمریکا رسما از سازمان سیا خواستار تغییر و جا به جایی دکتر مصدق شد. مقامات امریکایی معتقد بودند که دولت امریکا دیگر قادر تحمل دولت ملی مصدق نیست.

 

15 فروردین 1332

اختصاص بودجه یک میلیون دلاری به پایگاه «سیا» در تهران و اعطای اختیار کامل به رییس پایگاه و سفیرآمریکا در تهران برای مصرف بودجه مزبور بدون کسب مجوز در هر اقدامی که به سرنگونی مصدق منجر شود.



16 فروردین 1332

 دکتر مصدق طی یک نطق رادیویی از ماجرای توطئه 9 اسفند پرده برداشت و صریحاً اعلام کرد شاه حق مداخله در امور کشور را ندارد.

27 فروردین 1332

تهیه گزارش تحت عنوان «عواملی که دست‌اندر کار سرنگونی مصدق هستند» توسط «سیا»، ابتداً  ملاقات و گفتگوی محرمانه ای بین پایگاه سیا در تهران با سپهبد زاهدی در تهران برگزار شد.



 1 اردیبهشت 1332

سرتیب محمد افشار طوس رئیس شهربانی کل کشور و منتخب دکتر مصدق در این منصب مفقود شد. در رابطه با مفقود شدن رئیس شهربانی چهار نفر از امراء بازنشسته ارتش به این شرح: سرتیب دکتر منزّه، سرتیب علی اصغر مزینی، سرتیب بایندر، سرتیپ نصرالله زاهدی بازداشت شدند. جسد وی در 6 اردیبهشت در تپه‌های لشگرک واقع در شمال تهران کشف شد. فرمانداری نظامی طی اعلامیه‌ای اطلاع داد که رئیس شهربانی به وسیله چند تن از افسران بازنشسته و مخالفین دولت به قتل رسیده و دکتر مظفر بقائی و سرلشگر زاهدی در این جنایت دست داشته‌اند.

 23 اردیبهشت1322  

به دنبال گفتگوهای دونالد ویلبر مشاور مخفی بخش خاور نزدیک و آفریقای «سیا» با «نورمن داربی شایر» افسر سرویس اطلاعاتی MI6 در نیکوزیا پایتخت قبرس، پیش‌نویس طرح سرنگونی دکتر مصدق تهیه و به مرکز فرماندهی سیا ارسال شد.



 

 24 اردیبشهت 1332

دیدار یکی از برادران رشیدیان با «داربی شایر» در ژنو. دراین دیدار رشیدیان شرایط و اوضاع داخل ایران را برای وی تشریح کرد. پایگاه M16 در نیکوزیا هفته‌ای سه بار از طریق تلگراف با برادران رشیدیان در تهران ارتباط داشت.

18 خرداد 1332

مذاکرات و ملاقات مقامات افسران سیا با لویی هندرسن سفیر آمریکا در ایران پیرامون زوایای طرح سرنگونی مصدق درواشنگتن

19 خرداد 1332

 کرمیت روزولت، رئیس بخش خاور نزدیک و آفریقا و رئیس عملیات سیا، کارول از مسئولان سیا، راجرگویران رئیس پایگاه سیا در تهران و دونالد ویلبر در بیروت پیرامون طرح عملیاتی سرنگونی دکتر مصدق به مذاکره پرداختند. این مذاکرات تا 24 خرداد ادامه داشت.



 25 خرداد 1332

کرمیت روزولت و دونالد ویلبر مقامات سیا، پیش نویس طرح کودتا را به لندن برده و جهت بررسی و تأیید نهایی به مسئولان اداره مرکزی سرویس اطلاعاتی بریتانیا ارائه کردند. مذاکرات دو طرف تا 27 خرداد ادامه یافت و طرح نهایی سرنگونی مصدق تصویب شد.

28 خرداد 1332

انتقال مواد مکتوب و کاریکاتور و اعلامیه های ضد مصدق به تهران و توزیع آنها میان عوامل سیا در تهران

24 تیر 1332

ملاقات و گفتگوی اسدالله رشیدیان با اشرف پهلوی در ریویرا (فرانسه) پیرامون نقش اشرف در کودتا



28 تیر 1332

کرمیت روزولت از طریق مرز عراق وارد تهران شد و در مخفی‌گاه با زاهدی ملاقات کرد.

30 تیر 1332

سالگرد قیام سی‌تیر با شکوه فراوان توسط طرفداران مصدق در تهران و شهرستان‌ها برگزار شد

3 مرداد 1332

اشرف پهلوی که به دستور دکتر مصدق به خارج تبعید شده بود وارد تهران شد



10 مرداد 1332

در دیدار ژنرال شوارتسکف با محمدرضا پهلوی، وی از شاه خواستار صدور فرمان نخست‌وزیری زاهدی شد.



12 مرداد 1332

در تهران برای انحلال مجلس هفدهم به آراء عمومی مراجعه شد و مردم رای به انحلال مجلس دادند.

22 مرداد 1332

محمدرضا پهلوی و ثریا ظاهراً برای استراحت به رامسر رفتند. همزمان نشست نهایی عوامل کودتا با حضور کارول افسر سیا و روزولت برگزار شد.



 

24 مرداد 1332

برای براندازی حکومت دکتر مصدق بامداد امروز جلسه‌ای در باغ مصطفی مقدم با شرکت سرتیپ گیلانشاه، سرلشگر باتمانقلیچ، سرهنگ فرزانگان، سرتیپ تقی‌زاده، سیدابوالحسن حائری‌زاده، عبدالرحمن فرامرزی و پرویز یارافشار تشکیل شد.

25 مرداد 1332

 ساعت 2 بامداد سرهنگ نصیری فرمانده گارد شاه فرمان عزل دکتر مصدق را در منزل به وی ابلاغ و رسید دریافت کرد و پس از چند لحظه توقیف شد. دولت طی اعلامیه‌ای وقوع یک کودتای نظامی در تهران و خنثی شدن آن را اعلام نمود.



25 مرداد 1332

همزمان با پخش اخبار مبنی بر کودتای نافرجام ارتش،شاه به اتفاق ثریا از رامسر با هواپیمای اختصاصی به خلبانی سرگرد خاتم به بغداد گریخت. دکتر مظفر بقائی و علی زهری و عده‌ای از نمایندگان غیر مستعفی مجلس بازداشت شدند. عده زیادی از افسران به اتهام مشارکت در کودتا بازداشت شدند. باتمانقلیچ، نصیری، زند کریمی و اسکندر آزموده جزء بازداشت‌شدگان بودند. همزمان لشگر گارد نیز خلع سلاح شد و عکس‌های شاه و ثریا از ادارات و سازمان‌ها جمع‌آوری گردید.

26 مرداد 1332

 طبق دستور دکتر مصدق، ستاد ارتش طی بخشنامه‌ای نام شاه را از دعای صبحگاهی و شامگاهی واحدهای نظامی حذف کرد.

 

 27 مرداد 1332

 آیت‌الله کاشانی طی نامه‌ای به مصدق تذکر داد وقوع یک کودتا در تهران توسط زاهدی حتمی است، بهتر است با دیپلماسی کنار بروید، مصدق به این نامه پاسخ داد مستظهر به پشتیبانی ملت ایران هستم.



28 مرداد 1332

سرتیپ محمد دفتری و خواهرزاده دکتر مصدق از طرف وی به ریاست شهربانی کل انتخاب گردید. در طول روز واحدهای مختلف مستقر در ارتش به نفع شاه شعار دادند. عده ای از اراذل و اوباش به رهبری شعبان جعفری خیابانها را قرق کردند. بعدازظهر امروز اداره رادیو به دست کودتاچیان افتاد، فرمان نخست‌وزیری زاهدی از رادیو خوانده شد. سرلشگر زاهدی و میراشرافی سقوط حکومت مصدق را اعلام کردند. مخالفین مصدق و نظامیان به خانه او یورش بردند و بین محافظین منزل مصدق به فرماندهی سرهنگ ممتاز و کودتاچیان درگیری مسلحانه آغاز شد و بعد از ساعتی درگیری، خود را تسلیم کودتاچیان کردند.