قیام سالار علیه حکومت مرکزى در خراسان علاوه بر آنکه آن ایالت را دچار هرج‌ومرج گردانید،در میان ترکمانان و ازبکان نیز نهضتى علیه دولت ایجاد نمود و ضمنا محمد امین خان حاکم خوارزم(خیوه)از گرفتارى قواى دولت مرکزى به قلع و قمع سالار استفاده کرد و پس از تصرف مرو تا نزدیکى سرخس پیش راند.ولى همین‌که حسام السلطنه بر سالار فایق آمد و به شمال خراسان متوجه شد،خان خوارزم به شمال مرو عقب نشست و براى اغفال دربار ایران یکى از معتمدان خود را به سفارت به دربار ایران روانه کرد و هدایایى نیز براى شاه و درباریان فرستاد.
جوان و تاریخ- کشکول
قیام سالار علیه حکومت مرکزى در خراسان علاوه بر آنکه آن ایالت را دچار هرج‌ومرج گردانید،در میان ترکمانان و ازبکان نیز نهضتى علیه دولت ایجاد نمود و ضمنا محمد امین خان حاکم خوارزم(خیوه)از گرفتارى قواى دولت مرکزى به قلع و قمع سالار استفاده کرد و پس از تصرف مرو تا نزدیکى سرخس پیش راند.ولى همین‌که حسام السلطنه بر سالار فایق آمد و به شمال خراسان متوجه شد،خان خوارزم به شمال مرو عقب نشست و براى اغفال دربار ایران یکى از معتمدان خود را به سفارت به دربار ایران روانه کرد و هدایایى نیز براى شاه و درباریان فرستاد.امیرکبیر در سال 1267 هجرى رضا قلى خان هدایت را به گمراهى سفیر مزبور به خیوه فرستاد و به او دستور داد که از وضع سپاه و طرز رفتار محمد امین خان تحقیقات کامل نماید.رضا قلى خان هدایت در خیوه،محمد امین خان را ملاقات و او را به انصراف از حمله به مرو و سرخس دعوت نمود.ولى خان مزبور خود را پادشاه مستقل خوارزم مى‌خواند و مرو را هم جزو متصرفات خویش مى‌دانست و به استظهار کمک‌هایى که دولت روسیه به او وعده داده بود، از هرگونه اطاعت و تبعیت نسبت به دولت مرکزى ایران امتناع مى‌ورزید.سفیر ایران پس از چندین بار ملاقات با خان و استحضار از تصمیم او درباره‌ى تسخیر مرو و سرخس و حمله به مشهد به تهران بازگشت و حسام السلطنه بلافاصله به سرخس حمله برد.چند دسته از ترکمانان ساکن بین سرخس و مرو را سرکوب نمود ولى قسمتى از قواى محمد امین خان،از راه درگز و لطف‌آباد به شمال خراسان تاختند و عده‌ى زیادى از قراء و قصبات آباد آن ناحیه را غارت کردند و همین‌که حسام السلطنه به مشهد بازگشت به پناه ریگزارهاى شمالى گریختند. تاخت‌وتاز ترکمانان مدت سه سال ادامه داشت و محمد امین خان، مقدمات یک حمله‌ى بزرگ را به مشهد فراهم مى‌ساخت. ناصر الدین شاه در اوایل سال 1271 هجرى،فریدون میرزا فرمانفرما را با سپاهى کامل به سرکوبى محمد امین خان مأمور کرد. محمد امین خان با سپاه ترکمان و اوزبک به مرو حمله برد و دامنه تاخت‌وتاز خود را تا سرخس توسعه داد.فریدون میرزا با نیرویى که از تهران آورده بود و جمعى از سواران خراسانى،در محل آق‌دربند سرخس با خان خوارزم روبرو شد و پس از جنگ بسیار خونینى که دو شبانه‌روز طول کشید محمد امین خان،دستگیر و کشته شد و قریب به 270 تن از سران سپاه خوارزم به خاک هلاک افتادند و بقیة السیف خان راه فرار را پیش گرفتند.جنگ سرخس و درهم شکستن قدرت محمد امین خان،براى تحکیم نفوذ و قدرت حکومت مرکزى ایران در میان ایلات ترکمان و نواحى مجاور جیحون،که از پایتخت ایران دور و به مراکز فعالیت استعمارى و سیاسى دولت توسعه‌طلب روسیه‌ى تزارى نزدیک بود،اثر بسیار مفیدى داشت.لیکن درباریان فاسد ناصر الدین شاه نتوانستند و یا نخواستند از آن پیروزى استفاده کنند و دولت تزارى روس با زبردستى و مهارت کامل به وسیله‌ى سفیر خود در تهران، نظر ناصر الدین شاه را به جانب هرات متوجه ساخت و همین‌که قواى ایران از خراسان شمالى و مرو و بخارا براى حمله به هرات در سال 1272 هجرى به مشهد فراخوانده شدند و نواحى کنار جیحون و خوارزم بدون مدافع ماند.دولت تزارى اولین دسته سپاه قزاق و روس‌هاى سفید را به خیوه روانه کرد و از تفرقه‌ى بزرگى که بعد از جنگ سرخس بین حکام و امراء و سران ایلات ترکمان پیش آمده بود،استفاده نمود و نفوذ نظامى خود را در خوارزم برقرار ساخت و همین امر مقدمه‌ى تسخیر و استعمار ترکستان غربى و از دست رفتن متصرفات ایران در کنار جیحون بود.
دریافت صفحه با کد QR