برای گسترش روابط میان جمهوری اسلامی ایران و مصر، همکاری های منطقه ای فاکتور بسیار مهمی است. در واقع باید گفت که همکاری های منطقه ای می تواند چارچوب مناسبی برای گسترش روابط ایران و مصر باشد. این نوع همکاری تأثیرات مثبت و مطلوبی بر روند تحولات منطقه دارد و به روند اعتماد سازی بین کشورهای منطقه کمک می کند.

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، روابط کشورهای ایران و مصر دستخوش تحولات بسیار زیادی شده است. در یک سو ایران با مبنا قرار دادن اسلام، رسالتی جهانی برای خود قائل است، که در سیاست خارجی بر آمده از این آرمان، مبارزه با مستکبران جایگاه رفیعی دارد که در رأس این کشورهای مستکبر، ایالات متحده آمریکا و رژیم اشغالگر قدس قرار دارند. در مقابل، کشور مصر ( تا پیش از آغاز بیداری اسلامی در منطقه) به عنوان متحد استراتژیک آمریکا، کاملاً در راستای اهداف غرب در منطقه گام بر می داشت و همگامی با اسرائیل را بر حمایت از مردم مظلوم و مسلمان فلسطین ترجیح می داد. در واقع توجه به وجود عنصر رژیم اشغالگر قدس، نکته ای است که تفاوت ماهوی رفتار سیاسی جمهوری اسلامی ایران و مصر پیش از دوران بیداری اسلامی را نمایان می کند.

رابطه جمهوری اسلامی ایران با مصر، از همان ابتدا با نوعی از نا همخوانی شکل گرفت. هنوز دو ماه از تشکیل جمهوری اسلامی ایران نگذشته بود که دولت مصر به رهبری انور سادات، با انعقاد پیمان کمپ دیوید، رژیم جعلی اسرائیل را به رسمیت شناخت و این اقدام سبب شد تا حضرت امام خمینی در دستوری به ابراهیم یزدی، وزیر امور خارجه دولت موقت ایران، خواستار قطع روابط ایران با مصر شود و در نتیجه روابط دیپلماتیک دو کشور در تاریخ ۱۱/ ۲/ ۱۳٥۸ قطع شد.

پیروزی انقلاب اسلامی بر ۲٥۰۰ سال حکومت شاهنشاهی در ایران، مقارن بود با دوران حکمرانی محمد انور سادات در مصر، شخصی که به وسیله شهید سروان خالد اسلامبولی کشته شد. انور سادات از دوستان بسیار نزدیک محمدرضا پهلوی به حساب می آمد، که در زمان حکومت وی مقارن با پیش از انقلاب اسلامی در ایران و در نتیجه تغیراتی که انورسادات در سیاست های کشور مصر اعمال کرده بود و با در دستور کار قرار دادن سیاست نزیکی به غرب، روابط ایران و مصر به بالاترین حد خود رسیده بود.

پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در ایران، با اعتراض ایران نسبت به انعقاد معاهده کمپ دیوید بین مصر و رژیم اشغالگر قدس، روابط ایران و مصر قطع شد. همچنین پذیرش محمد رضا پهلوی از سوی دولت مصر  از دیگر دلایل بحرانی شدن روابط ایران و مصر بود، زیرا جمهوری اسلامی ایران مخالف این امر و خواهان استرداد محمد رضا به ایران بود.

اقداماتی که از سوی دو کشور انجام می گرفت روز به روز بر عمق اختلافات می افزود و پس از مرگ انور سادات و در زمان حسنی مبارک نیز ادامه یافت. رژیم مصر در زمره کشورهایی بود که در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، به طور مستقیم به حمایت از صدام حسین برخاسته بود و با اعزام نیروهای مصری به جبهه های نبرد ایران و عراق، در صدد تقویت عراق علیه ایران گام بر می داشت. همچنین پس از ترور انور سادات به دست شهید خالد اسلامبولی، نام این شهید گرانقدر بر روی یکی از خیابان های تهران گذاشته شد که این عامل هم یکی از دلایل سردی رابطه ایران و مصر در دوران حسنی مبارک بود.

در رابطه با کمک های مصر به عراق در طول جنگ این کشور با جمهوری اسلامی ایران باید گفت که از نوامبر سال ۱۹۸۱ تا اکتبر سال ۱۹۸۲ مصر بین ٤۰ تا ٦۰ خلبان جنگی به عراق اعزام کرد و در سال های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸٦ این کشور ۱۰ فروند هواپیمای اف- ٤ و چهار فروند هواپیمای اف- ۱۰ و ۲٥۰ دستگاه تانک تی- ٥ به عراق صادر کرد.(۱) در نتیجه اعتراضات ایران به این اقدامات مصر، این کشور نیز جمهوری اسلامی ایران را به حمایت از گروه های اسلام گرای مصری محکوم کرد. در نتیجه، تشنج در روابط دو کشور به اوج خود رسید و روابط سیاسی دو کشور به طور کامل قطع گردید.

نکته حائز اهمیت در ارتباط با مصر قبل از دوران بیداری اسلامی این است که این کشور از سیاست خارجی مستقلی پیروی نمی کرد و سیاست های این کشور همواره تحت تأثیر ایالات متحده آمریکا بوده است. پس از روی کار آمدن انور سادات، وی بر خلاف جمال عبدالناصر که در اردوگاه شرق بود، بلوک غرب را برگزید و با اخراج مستشاران اهل شوروی، در عمل نشان داد که به جانب آمریکا گرایش پیدا کرده است و این رویکرد در دوره حسنی مبارک نیز تداوم داشت.

مصر پس از اسرائیل یکی از قدیمی ترین، مستحکم ترین و استراتژیک ترین روابط را در خاورمیانه با آمریکا دارد. در سال های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۱ آمریکا بالغ بر ۲۸ میلیارد دلار به صورت کمک خارجی در اختیار مصر گذاشته و ۸/٦ میلیارد دلار نیز از بدهی های این کشور را بخشیده است. (۲)

در مورد روابط سیاسی ایران و مصر، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و پیش از تحولات اخیر در کشور مصر، در واکاوی اختلافات ریشه دار در روابط تهران و قاهره فهم مبانی ایدئولوژیک انقلاب اسلامی مهم است. چرا که دفاع از آرمان فلسطین و نابودی اسرائیل و رد هر نوع سلطه گری و سلطه پذیری از اصول اساسی سیاست خارجی ایران تبیین شده است. جمهوری اسلامی ایران بدون در نظر گرفتن شرایط ژئوپلتیک به قطع رابطه با مصر پرداخت و خط و مشی یی را در خاورمیانه در پیش گرفته که عناصر مادی در آن دخیل نبوده اند، بلکه هنجارهایی بود که تأثیر مستقیم بر منافع و هویت ایرانی اسلامی گذاشته است. یکی از اصول ثابت و تغییر ناپذیر در سیاست خارجی که در قالب هویت اسلامی و اسلامیت نظام مطرح شده، رد سازش اعراب و اسرائیل و ضدیت با این رژیم بوده است.(۳)

از جمله دلایل تداوم خدشه در روابط مصر و جمهوری اسلامی ایران را می توان پایبندی مصر بر موضع خود در زمینه تداوم معاهده کمپ دیوید و به رسمیت شناختن اسرائیل غاصب دانست، و این امر چیزی نبود که جمهوری اسلامی ایران بتواند به سادگی از کنار آن عبور کند. از دیگر دلایل تیرگی روابط مصر و ایران را می توان در واهمه و هراس حاکمان مصر از گسترش انقلاب اسلامی ایران به کشور خود دانست و همین امر، یکی دیگر از عوامل زمینه ساز تداوم تیرگی روابط میان دو کشور بوده است. شاید بتوان گفت که یکی از اصلی ترین عوامل از جانب مصر برای تداوم تیرگی روابط با ایران، نام گذاری خیابانی در تهران به نام خالد اسلامبولی باشد، که این امر سبب برانگیختگی خشم مقامات سابق مصر بود که نام قاتل رییس جمهور کشورشان بر خیابانی در پایتخت ایران نهاده شده است.

در میان عوامل گوناگونی که منجر به تیرگی روابط دو کشور شده بود ( مانند پیمان کمپ دیوید، فلسطین، خیابان خالد اسلامبولی، طرفداری مادی و معنوی مصر از عراق در دوران جنگ، حمایت بی دریغ انور سادات از شاه و...) اما شاید بتوان گفت که چند عامل از برجستگی خاصی در ظهور و بروز و تداوم رفتار سیاسی ایران و مصر برخوردار باشد، که ذکر آنها می گذرد.

برقراری پیمان صلح کمپ دیوید میان انور سادات و مناخیم بگین در آمریکا که در ایران دستور حضرت امام خمینی مبنی بر قطع رابطه با مصر را به دنبال داشت. نامگذاری خیابانی در تهران به نام خالد اسلامبولی، قاتل انور سادات. نگاه دو کشور به ساختار حاکم بر نظام بین الملل، یعنی نگاه منفی ایران به غرب در برابر نگاه مثبت مصر به غرب قرار داشت. بحث صدور انقلاب و نگرانی مصر از سرایت انقلاب اسلامی ایران به این کشور.

پس از وزیدن نسیم بیداری اسلامی در منطقه خاورمیانه و بهره مندی مصر از فضای ایجاد شده به وسیله به منصه ظهور رسیدن آگاهی در میان مسلمانان این کشور و سقوط حسنی مبارک، کاملاً زمینه برای برقراری روابط دو جانبه میان ایران و مصر فراهم شده است و انتخاب محمد مرسی، به عنوان فردی اسلام گرا به ریاست جمهوری مصر، نیز می تواند سبب سرعت بخشیدن به برقراری روابط حسنه میان دو کشور شود.

برای گسترش روابط میان جمهوری اسلامی ایران و مصر، همکاری های منطقه ای فاکتور بسیار مهمی است. در واقع باید گفت که همکاری های منطقه ای می تواند چارچوب مناسبی برای گسترش روابط ایران و مصر باشد. این نوع همکاری تأثیرات مثبت و مطلوبی بر روند تحولات منطقه دارد و به روند اعتماد سازی بین کشورهای منطقه کمک می کند.(٤)

یکی از ابزارهای بسیار مهم که ایران و مصر می توانند با استفاده از آن در روند همگرایی موفق باشند و هم اینکه بتوانند در زمینه بهبود شرایط جهان اسلام از آن استفاده کنند، سازمان همکاری اسلامی است. این سازمان با عضویت بیش از ٥۰ کشور مسلمان این قابلیت و توانایی را دارد که بتوان در جهت تأمین منافع جهان اسلام از آن بهره برد.

امروزه میزان نفوذ و قدرت روز افزون جمهوری اسلامی ایران در منطقه کاملاً بر همه روشن است و قدرت های غربی نیز پذیرفته اند که حضور ابران برای حل معادلات خاورمیانه امری کاملاً ضروری است. همچنین، کشور مصر که دارای سابقه کهن تاریخی است، دورانی را تجربه می کند که از بند دیکتاتوری رهایی یافته و با قدرت یابی اسلام گرایان در این کشور، زمینه برای همکاری جمهوری اسلامی ایران و این کشور کاملاً مهیا شده است. ایران و مصر به عنوان کشورهای تأثیرگذار در جهان اسلام، مى توانند با گسترش سطح همکارى ها، منافع مشترک متعددى را از قبال این روابط پیگیرى نمایند و در جهت منافع مسلمین منطقه حرکت کنند.

جمهوری اسلامی ایران و مصر به دلیل قرار گرفتن در منطقه خاورمیانه و برخورداری از موقعیت ژئوپلتیکی و ژئواکونمیکی و وجود زمینه های همکاری در ابعاد سیاسی، اقتصادی و امنیتی می توانند در تأمین اهداف و منافع خود از قابلیت ها و ظرفیت های یکدیگر استفاده کنند. که این مهم پس از روی کار آمدن محمد مرسی در مصر بسیار قابل دسترس می نماید.

در مورد ارتباط ایران و مصر و اینکه آمریکا مانع برقراری روابط حسنه میان دو کشور در دوره های پیشین می شد، باید گفت که روابط حسنه میان ایران و مصر، سبب بر هم خوردن توازن در منطقه خاورمیانه می شود و این همان چیزی است که آمریکا از آن وحشت دارد. لذا سیاستمداران ایرانی و مصری باید کاملاً به این نکته توجه کنند که آمریکا هیچ تمایلی برای برقراری روابط مناسب میان ایران و مصر ندارد، لذا تمام تلاش خود را مصروف می دارد که مانع مساعی جمیله  میان ایران و مصر شود، و مقابله با این امر هوشیاری مسئولان ایرانی و مصری را می طلبد.