فصل ششم نقش آیین های ملی و مذهبی در تقویت هویت ایرانی و اسلامی و فصل هفتم فراز و فرودهای هویت ایرانی- اسلامی در دوران معاصر را مورد نقد و بررسی قرار می دهد. دراین سه فصل نقش زبان و ادبیات در انتقال میراث فرهنگی، لایه های پنهان و آشکار هویتی در میراث فرهنگی و مولفه ها و زیرساخت های هویت ملی ایران در مرکز توجه قرار دارد .

این اثر تلاشی است برای پاسخ به کسانی که تصور می کنند میان هویت ملی ما با هویت معنوی و اسلامی تقابل و تعارض وجود دارد. و گاه نتیجه می گیرند که برای رفع این تقابل لازم است دست به گزینش بزنیم و یکی از طرفین را به بهای از دست دادن طرف دیگر برگزینیم.

 

مولف این کتاب با مرور منابع تاریخی متعدد موجود، پیوند میان ملیت ایرانی و دین به نحو عموم، و دین اسلام به طور خاص را می جوید. هرچند در این اثر به ضرورت موضوع و انگیزه مولف، ویژگی ها و امتیازات اقوام ایرانی مطرح می شود، لکن عرضه این جستارها به هیچ وجه به معنای نادیده گرفتن قوت ها و برتری های سایر ملل، یا به انگیزه برتری جویی بر دیگر انسان ها نیست که به باور اسلامی ما ، نگاهی به داشته های ما ایرانیان برای بازیابی خویش و حرکت مجهزتر به سمت چشم اندازهای برتر الهی است.

 

علی اکبر ولایتی در مقدمه کتاب " حیات فرهنگی ایرانیان" در تعریف واژه هویت گفته است : واژه هویت که در زبان فارسی گاهی آن را همانی یا این همانی معنی کرده اند، می تواند به فرد و همچنین جمع تعلق گیرد یعنی هویت در افراد و آحاد یک ملت رخ می نماید و سپس اجتماع و قوم را دربرمی گیرد. به همین سبب در تعریف هویت می توان گفت: " مجموعه علائم و نشانه هایی که یک فرد را از فرد دیگر متمایز کند، اعم از سیاسی، تاریخی، فرهنگی، مادی، معنی و .... را هویت گویند.

 

این اثر در هفت فصل مجزا تدوین شده است. در فصل اول خواننده با پیشینه ایرانیان و جایگاه اقوام بومی ایران آشنا می شود. در این فصل همچنین سجایای اخلاقی ایرانیان و سهم ایرانیان در پیدایش خط مورد ارزیابی قرار می گیرد و خواننده با آگاهی از تاریخ تمدن و فرهنگ ایران برای ورود به فصل های دیگر آماده می شود.

 

در فصل دوم نویسنده واژه ذو القرنین را در اندیشه ایرانی به بوته نقد و بررسی قرار می دهد. کیستی ذوالقرنین و انطباق آن با شخصیت های تاریخی از دیرباز موضوع بحث برانگیزی بوده است. طرح این موضوع که ذوالقرنین کیست، هم از این رو که می گویند اسکندر مقدونی است و یا داریوش و کوروش، پادشاه هخامنشی، با تاریخ ایران پیوند خورده و بخشی از تاریخ و هویت ما ایرانیان شده است. بنابراین در این فصل سعی شده با تحقیق در منابع تاریخی مشخص شود که ذوالقرنین کیست و جایگاه آن در شکل گیری هویت ایرانیان تا چه اندازه بوده است.

 

فصل سوم کتاب حاضر به موضوع گسترش اسلام در مرزهای ایران می پردازد و مسیر تاریخی ورود این دین مبین را به فرهنگ و تمدن ایرانیان مورد ارزیابی قرار می دهد. فصل چهارم استمرار هویت ایرانی در دوران اسلامی و نقش ایرانیان در معماری اسلامی را بررسی می کند.

 

فصل پنجم کتاب زبان فارسی و تحکیم هویت ایرانی و اسلامی، فصل ششم نقش آیین های ملی و مذهبی در تقویت هویت ایرانی و اسلامی و فصل هفتم فراز و فرودهای هویت ایرانی- اسلامی در دوران معاصر را مورد نقد و بررسی قرار می دهد. دراین سه فصل نقش زبان و ادبیات در انتقال میراث فرهنگی، لایه های پنهان و آشکار هویتی در میراث فرهنگی و مولفه ها و زیرساخت های هویت ملی ایران در مرکز توجه قرار دارد و نویسنده با نثری روان و ساده سعی دارد هویت ایران و اسلامی را بیش از پیش برای خوانندگان آشکار سازد.