جامعه شناسی و نهادها

 

 
 
عنوان: تحول نظام قضایی ایران
 
نویسنده: محمد زرنگ
 
انتشارات: مرکز اسناد انقلاب اسلامی13812جلد           مصور 
 
جلد اول: نظام قضایی ایران  از آغاز تا مشروطه‌ـ نظام قضایی از مشروطه تا روی کار آمدن رضاشاه (505 صفحه)
 
جلد دوم: از مشروطه تا رضاشاه ،از سقوط رضاشاه تا تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب (329 صفحه)
 
فهرست جلد اول: نظام قضایی در ایران باستان، نظام قضایی دوره اسلامی، ایجاد عدلیه نوین، ویژگی‌های نظام قضایی صدر مشروطه، نارساییهای نظام قضایی و عوامل آن،  انحلال عدلیه و ایجاد دادگستری نوین، ساختار دادگستری نوین، مشخصات نظام قضایی در دوره رضاشاه، عوامل تضعیف دادگستری

جناب آقای محمد زرنگ محقق و پژوهشگر تاریخی نویسنده کتاب دو جلدی تحول نظام قضایی ایران است. ایشان در جلد نخست به بررسی نظام قضایی ایران از عصر باستان تا سال 1320 نموده و با نگاه سیاسی و حقوقی تحولات این نهاد را بررسی نموده است. همچنین در جلد دوم نیز تحولات قضایی دوره محمدرضا شاه و بعد از پیروزی انقلاب و تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب تحلیل و بررسی نموده است. نگرشی حقوقی، تاریخی و مقایسه‌ای نویسنده این نوشتار را حائز اهمیت ویژه‌ای کرده است.

 

عنوان: دولت و نیروهای اجتماعی در عصر پهلوی اول
 

نویسنده: فرحناز حسام      
 

انتشارات: مرکز اسناد انقلاب اسلامی   1382  212 صفحه
 

فهرست: مباحث نظری، اوضاع  اجتماعی ایران مقارن با به قدرت رسیدن رضاخان، روحانیت و رضاخان، روشنفکران و رضاخان، زنان و رضاخان، احزاب در عصر رضاخان، کارگران و اصناف در عصر رضاخان.
 

در دوره حکومت پهلوی به دلیل تاسیس نهادهای مدرن و تمرکز قدرت سیاسی و سامان جدیدی که بافت اجتماعی ایران پیدا کرد حائز اهمیت است   (از مقدمه)
 

 کتاب فوق دوره پهلوی اول را از رویکرد جامعه‌شناسی سیاسی بررسی نمود و نقش و تاثیر نیروهایی چون روحانیون روشنفکران، زنان، کارگران، اصناف و احزاب بر دولت و بالعکس را با استفاده از منابع و اسناد تاریخی تحلیل نموده است. نویسنده همچنین مباحث نظری مربوط به روابط حکومت و مردم و نیروهای اجتماعی را در بخش اول کتاب ارائه نموده است.
 


 
 

 

عنوان: مجلس شورای ملی و تحکیم دیکتاتوری رضاشاه
 
نویسنده :دکتر علیرضا ملایی توانی
 
انتشارات: مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1381    320 صفحه
 
فهرست: علل ناتوانی مجلس در استقرار مشروطه، رضاخان در تعامل با مجلس چهارم واحزاب سیاسی، مجلس پنجم و جمهوری‌خواهی رضاخانی، از حکومت نظامی تا سلب اختیار  از شاه، مجلس و صعود رضاخان به تخت سلطنت، مجلس در خدمت دیکتاتوری، مجلس و اقدامات شبه‌مدرنیستی رضاشاه
 
کتاب حاضر روند تحکیم دیکتاتوری رضاخان و نقش مجلس شورای ملی را در این امر تبیین  نموده و از زوایه نقش پارلمان پدیده دیکتاتوری رضاشاه را بررسی نموده که روش تازه‌ای در نوع خود محسوب می‌شود.
 

 

 
 

 

عنوان: سازمانهای اطلاعاتی و امنیتی ایران تا پایان دوره رضاشاه
 
نویسنده: اقبال حکیمیون
 
انتشارات: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران1385    409 صفحه         مصور 
 
فهرست: مروری بر پیشینه سازمانهای اطلاعاتی و امنیتی ایران تا آغاز دوره قاجار، سازمان اطلاعاتی  امنیتی ایران در دوره قاجار، ویژگی‌های شهربانی رضاشاه، پلیس سیاسی، شهربانی در تعقیب مخالفان رضاشاه، شهربانی و سیاستهای اسلام‌زدایی، زندانها و زندانیان سیاسی دوره رضاشاه، ترورها قتلهای سیاسی، سیاست غصب اموال مردم، مجلس         مقهور دستگاه اطلاعاتی امنیتی، نقش شهربانی در سانسور و فرهنگ‌زدایی، سرویسهای اطلاعاتی و جاسوسی خارجی در ایران دوره رضاشاه و...
 
کتاب فوق در پی بررسی سازمانها و تشکیلات اطلاعاتی و امنیتی در طول تاریخ ایران و دلایل شکل‌گیری و کارکردی آن و همچنین بررسی چنین تشکیلاتی در دوره رضاشاه و آثار و تبعاتی که بر جامعه و فضای سیاسی امنیتی کشور گذاشته است می‌باشد.
 


 

 

عنوان: علما و رژیم رضاشاه           نظری بر عملکرد سیاسی، فرهنگی روحانیون در سالهای 1305 تا 1320
 
نویسنده: حمید بصیرت‌منش

انتشارات: عروج 1376      600 صفحه
 
فهرست: تئوری و عملکرد علمای شیعه امامیه  در برابر حکومت، ساختار کلی حکومت رضاشاه، رویدادها تحولات و نهادهای اجتماعی فرهنگی سیاستهای مذهبی حکومت، تغییر پوشش مردان و زنان، روحانیون و تغییر رژیم، علمای عتبات عالیات، علما و روحانیون قم، علما و روحانیون تهران، اصفهان، آذربایجان، فارس، بروجرد، بوشهر، گیلان، مازندران، خراسان، واکنش روحانیون در برابر تغییر لباس و کشف حجاب.
 
کتاب فوق به بررسی ساختار کلی رژیم رضاشاه و تاثیرات آن بر سیاستهای فرهنگی و مذهبی و واکنشهای روحانیون در طول 16 سال سلطنت حکومت پهلوی اول می‌پردازد. در این پژوهش نکاتی چون: اهداف کلی سیاستهای فرهنگی و میزان موفقیت رژیم در نیل به این اهداف و واکنش روحانیون در برابر مجموع سیاستهای فرهنگی، تأثیر سیاستهای فرهنگی بر جامعه و به ویژه در رابطه میان مردم و روحانیون مطرح گردیده است. و همچنین پاسخ این پرسش که «چرا برخلاف جنگ جهانی اول، روحانیون ایران به هنگام ورود متفقین در شهریور 1320 مخالفتی بروز ندادند؟» مورد توجه نگارنده بوده است.
 

 




 
 
عنوان: موانع تحقق توسعه سیاسی در دوره سلطنت رضاشاه
 
نویسنده: خلیل سردارآبادی
 
انتشارات :مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1357208صفحه
 
فهرست: کلیات و پیشینه نظری و تاریخی مفهوم جامعه مدنی، کلیاتی درباره ساخت سنتی جامعه ایران در دوره قاجاریه و وقوع انقلاب مشروطه، واگرایی سیاسی جامعه بعد از انقلاب مشروطه، حکومت سلطانی رضاشاه، نوسازی اقتصادی از بالا و شکل گرفتن جامعه مدنی.
 
محقق در این نوشتار با روشهای توصیفی تحلیلی و تاریخی سعی در روشن ساختن چرایی شکل نگرفتن جامعه مدنی در دوره رضاشاه است. او ابتدا بحثهای نظری لازم برای جامعه مدنی و پرداختن به ساختار جامعه ایران قبل از رضاشاه را مطرح می‌کند و سپس ابعاد ساختار حکومت رضاشاه را بررسی می‌کند.
 

 

 

 

عنوان: رضاخان در مطبوعات دیروز
 
نویسنده: محمد خاتمی       
 
انتشارات:مدبر1377224 صفحه
 
کتاب فوق مجموعه مطالب و نوشته‌هایی است که در روزنامه‌ها و مطبوعات دوره پهلوی درباره رضاشاه منتشر شده است. مولف از روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌ها مطالب مربوط به رضاخان را جمع‌آوری و دسته‌بندی نموده است.
 


عنوان: تجدد آمرانه           جامعه و دولت در عصر رضاشاه
 

گردآوری و تألیف: تورج اتابکی           ترجمه: مهدی حقیقت‌خواه
 

انتشارات: ققنوس 1385                  286 صفحه
 

فهرست: جامعه و دولت در دوره رضاشاه، خلافت، روحانیت و جمهوریت در ترکیه و ایران، ایران نو و زوال سیاست‌های حزبی در دوره رضاشاه، ارتش جامعه مدنی و دولت در ایران، مقررات لباس پوشیدن برای مردان در ترکیه و ایران، اصلاح زبان در ترکیه و ایران، سیاست خارجی وثوق‌الدوله
 

تجدد آمرانه مجموعه 7 مقاله از محمدعلی همایون کاتوزیان، تورج اتابکی، مَتیو الیوت، استفانی کرونین، هوشنگ شهابی، جان آر، پری، اولیور باست می‌باشد که تورج اتابکی آن را گردآوری کرده است. اکثر این مقالات در سال 1999 در پژوهشکده بین‌المللی تاریخ اجتماعی تهیه شده است این مطالب به بررسی مساله برخورد سنت و مدرنیته و اصلاح از بالا و مقایسه تحولات ایران و ترکیه در عصر رضاشاه و آتاتورک با رویکردی سیاسی جامعه‌شناختی می‌پردازد. این مقالات همچنین مقایسه و تحلیل اصلاحات رضاشاه و آتاتورک با موارد مشابه در غرب را مورد توجه قرار داده است.
 


 

زندگی شخصی رضا شاه

 

 
 

 

عنوان: از آلاشت تا آفریقا
 
نویسنده: خسرو معتضد
 
انتشارات: البرز      1378  1072 صفحه، مصور
 
فهرست: کتل امامزاده هاشم، قزاقخانه، رضا از قزاقی تا سلطنت، ملاک بزرگ آسیا، خصوصیات اخلاقی، صلیب شکسته و شیر و خورشید، جنگ جهانی دوم و ایران، انگلیسی‌ها ناراضی‌اند، یورش به ایران، ارتشی که از هم پاشید، از اصفهان تا بندرعباس، کشتی بندرا، روی آبهای گرم اقیانوس هند و...
 
از آلاشت تا آفریقا روایتی داستان‌وار از زندگی رضاخان به قلم خسرو معتضد است. این نویسنده کتابی با همین موضوع به نام «از سوادکوه تا ژوهانسبورگ را چند سال قبل از این کتاب منتشر ساخته بود. کودکی تا سلطنت، از سلطنت تا سقوط، دوران تبعید موریس، دوربان ،ژوهانسبورگ، دوره‌هایی از زندگی رضا پهلوی است که در این کتاب به طور مفصل مورد بررسی قرار گرفته است. البته این کتاب را می‌توان ادامه کتاب قبلی نویسنده دانست. چون سالهای آخر سلطنت و زندگی رضاشاه را بیشتر مورد توجه قرار داده است ولی در کتاب پیشین سالهای قبل از زمامداری و نیمه اول سلطنت رضاشاه مورد تحلیل و تحقیق قرار گرفته است.
 


 

 
 

عنوان: رضاشاه از سقوط تا مرگ
 
نویسنده: دکتر سیدرضا نیازمند
 
انتشارات: حکایت قلم‌نویس 1386        634صفحه        
 
فهرست: ایران در جنگ، شهریور شوم 1320، مقدمات خلع رضا شاه، در جستجوی جانشینی برای رضاشاه، استعفای رضاشاه، آخرین روزهای شاه در اصفهان، رفتن شاه به کرمان، شاه سابق در موریس، تاثیر قرارداد ایران و متفقین در زندگی شاه، انتقال شاه سابق به دوربان، شاه مستعفی در ژوهانسبورگ، درگذشت شاه سابق، قضاوت پس از درگذشت.
 
سرگذشت رضاشاه از مرداد ماه سال 1320 تا زمان مرگ او در ژوهانسبورگ موضوع اصلی کتاب «رضاشاه از سقوط تا مرگ» به قلم دکتر سیدرضا نیازمند است. نویسنده وقایع این دوره به صورت ماهانه و در برخی برهه‌های روزانه تقسیم کرده و به جمع‌آوری مطالب از منابع مختلف پرداخته و شرحی مختصر بر هر مقطع و واقعه داده است.
 



عنوان: از سوادکوه تا ژوهانسبورگ (رضاخان)
 
نویسنده: نجفقلی پسیان‌ـ خسرو معتضد
 
انتشارات: ثالث 1377         783صفحه          مصور
 

کتاب فوق که در سال 1377 انتشار یافت به بررسی نسبتاً مفصل زندگی رضاخان می‌پردازد. این نوشتار در 27 فصل به بررسی مواردی چون محل تولد و نسب‌شناسی و رضاخان و وضعیت جامعه و ارتش، ارتش وابسته به روسیه، دربار قاجار، غائله اسماعیل آقا سمیتنو، کودتای رضاخان، روابط  ایران و روسیه، رضاشاه و آتاتورک، دستگیری و قتل سردار اسعد بختیاری، فاجعه خونین مسجد گوهرشاد، مناسبات پهلوی اول با آلمان و وقایع شهریور 20 و مرگ رضاشاه می‌پردازد. در این نوشتار شرح زندگی کلنل پسیان و نابودی تیمورتاش و وضعیت ثروت‌ها و املاک رضاشاه به طور مفصل شرح داده شده است.
 

 

 
 

 

عنوان: داستانهایی از عصر رضاشاه 
 
تألیف و تدوین: محمود حکیمی

انتشارات: قلم 1371                       434 صفحه
 
فهرست:مروری بر زندگی رضا، تلاش در جهت برقراری دیکتاتوری، رضاشاه یاران گذشته، رضاشاه آزادمردان، عقب اموال مردم، رضاشاه و مأموران حکومت، عدلیه در عصر رضاشاه، رعب و وحشت در عصر رضاشاه، رضاشاه و مطبوعات، مجلس در دوران رضاشاه و...
 
محمود حکیمی کتاب حاضر را در سال 1364 تألیف نموده است در این کتاب او داستانهایی و وقایعی از عصر رضاشاه را گردآوری کرده و سعی کرده در ادبیات ونثرآن دخل و تصرفی نداشته باشد. این نوشتار مجموعه‌ای از حوادث و وقایع دوره رضاشاه می باشد.
 

 
 

 

عنوان: زندگی پرماجرای رضاشاه
 
نویسنده: اسکندر دلدم         
 
انتشارات: گلفام 1370         3 جلد مصور        جلد 1 (352 صفحه)
 
کتاب حاضر برگهایی از تاریخ ایران معاصر در روزگار رضاشاه است. در کنار رویدادهای اصلی این دوران موضوعاتی چون زندگی سایر اعضای خانواده پهلوی همکاری تیمورتاش با دستگاه جاسوسی شوروی ازدواج و طلاق فوزیه، دستگاه اطلاعاتی رضاشاه صورت دارایی رضاشاه آخرین روزهای زندگی او و... هم مورد بررسی مفصل قرار گرفته است.
 


 

 

عنوان: سردارسپه و فروپاشی دودمان قاجار1299ـ1304
 
نویسنده: حمدالله آصفی رامهرمزی و دکتر غلامرضا وطن‌دوست
 
انتشارات: نوید شیراز1383              432 صفحه       
 
فهرست: رهیابی سردار سپه به لایه حاکمیت، سردار سپه و جمهوری‌خواهی، شناختی از سردار سپه و جایگاه اجتماعی او، سردار سپه و امپریالیسم، دولت سردار سپه تلاش برای دست‌یابی به پادشاهی، فروپاشی دودمان قاجار.
 
کتاب فوق به گفته خود نویسندگان در مقدمه درباره کیستی و جایگاه سردار سپه و چگونگی رسیدن او به چکاد قدرت است. این پژوهش فاصله بین کودتای سوم اسفند 1299 تا اعلام پادشاهی رضاشاه را بررسی می‌کند. در ضمن همین بررسی به چگونگی قدرت‌یابی رضاشاه و جمهوری‌خواهی ناکام و مواجه با قدرتهای خارجی و... پرداخته است.
 


 

 

عنوان: رضاشاه
 
مولف: عباس رمضانی
 
انتشارات: ترفند 1387229صفحه
 
فهرست :مروری بر زندگی رضاخان، رضاخان از کودتای سال 1299 تا پادشاهی، سلطنت رضاخان، حمله متفقین به ایران و فروپاشی حکومت استبدادی رضاشاه.
 
کتاب حاضر بررسی زندگی رضاشاه و خاندان او و وقایع مهم سالهای عمر او می‌باشد. در این کتاب به زندگی رضاشاه از تولد تا سلطنت، خاندان پهلوی، کودتای دوم اسفند 1299، به سلطنت رسیدن رضاشاه و در آخر سقوط او پرداخته شده است. این کتاب جلد 15 از مجموعه چهره های تاریخی نشر ترفند می‌باشد.
 


 
 

 

عنوان: روانشناسی رضاشاه

نویسنده:مرتضی صادقکار
 
انتشارات: ناوک 1376  440 صفحه    مصور
 
فهرست: کودکی تا جوانی، جوانی قزاقی کودتا، جنگ جهانی و خلع از قدرت، تبعید و مرگ
 
نویسنده کتاب حاضر قصد دارد با دیدی روانشناسانه زندگی و شخصیت و رفتار رضاشاه را بازخوانی کند.  این کتاب شخصیت رضاشاه در معادلات سیاسی اجتماعی ایران و زوایای خاصی از تاریخ عصر پهلوی اول را با بیانی جدید و نو ارائه می‌دهد. دید روانشناسانه به این دوران مهمترین ویژگی این نوشتار می‌باشد.
 

 

سیاست خارجی
 


 

 
 

 

عنوان: تنش بزرگ روابط خارجی ایران در دوران رضا شاه 1300 تا 1320
 
نویسنده: خسرو معتضد
 
انتشارات: پیکان1377         850   صفحه مصور
 
فهرست: مناسبات ایران و آلمان پس از پایان جنگ اول، با سرمایه ایرانیان برای منافع استراتژیک روس و انگلیس، سیاست انگلیس در ایران، ماجرای نفت، سیاست شیرینی و شلاقی، پس از قرارداد نفت، شوروی و ایران، آغاز جنگ جهانی دوم،  ایران در میان پتک و سندان، رضاشاه آلمان و شورش عراق، روزهای گرم مرداد، اشغال آذربایجان در شهریور 1320
 
تلاش بزرگ کتاب مفصلی درباره تاریخ روابط خارجی دوران رضاشاه به قلم آقای خسرو معتضد است. ایشان در این کتاب با بررسی رابطه ایران با کشورهای آلمان، انگلیس، شوروی به تحلیل علل اشغال ایران در سال 1320 می‌پردازد. نویسنده نقش قدرت‌های بزرگ خارجی را در اشغال ایران مفصلاً بررسی می‌کند اما علت اساسی آن را مساله دیگری می‌داند. جمله زیر از مقدمه همین کتاب ارائه شده است. «مهمترین علت اشغال ایران رژیم اختناق و دیکتاتوری رضاشاه بوده است.»