ما از لغزش‌هایى که از برخى شیعیان سر مى‌‏‌زند از وقتى که بسیارى از آنان میل به‏ بعضى از کارهاى ناشایسته‌‏اى نموده‌‏اند که نیکان گذشته از آنان احتراز مى‌‏نمودند و پیمانى که از آنان براى توجّه به خداوند و دورى از زشتى‌‏ها گرفته شده و آن را پشت سر انداخته‌‏اند اطّلاع داریم.

شیخ مفید در ۱۱ ذی القعده سال ۳۳۶ هـ.ق تقریبا ۷ سال بعد از غیبت کبری در سویقة ابن بصری از توابع عکبری شمال بغداد چشم به جهان گشود و در دامان پدر ومادری عاشق و دلباخته به مکتب اهل بیت عصمت و طهارت پرورش یافت.

افرادی که شیخ مفید را درک کرده اند در سیمای ظاهری او چنین گفته اند: شخص لاغر اندام و میان قامت و گندم گون بود. او با ۵ واسطه نسبش به(سعید بن جبیر) می رسد که از شاگردان و پیروان امام چهارم بوده که با دریافت معارف از محضر امام سجاد(ع) دانشمندی بزرگ گردیده و در علم تفسیر قرآن چنان گشت که گفته اند: او نخستین کسی است که در(علم تفسیر) کتاب نوشته است.

شیخ مفید حدود ۲۰۰ کتاب و رساله در فنون مختلفه به ویژه درعلم کلام و مناظره تالیف نموده و عده ای از آنها که از گزند روزگار محفوظ مانده در دست اعلام شیعه و ارکان شیعه بوده و از آنها استفاده می کردند چنانچه مرحوم مجلسی در هنگام تدوین مجلدات بحارالانوار ۱۸ کتاب از کتب او را دارا بوده و اسامی کتابها و رسائل نامبرده را نجاشی در رجال خود متجاوز از ۱۷۰ مجلد یاد کرده و از کتب او آنچه مشهور است یکی ارشاد، دیگری اوائل المقالات، دیگری المجمل، دیگری مسار الشیعه و یکی هم مقنعه در فقه امامیه و امثال اینها.

درباب شخصیت علیم و مقام والای شیخ مفید از نظر تقوی و ولایت اهل بیت، سلام الله علیهم اجمعین، هیچ گونه تردیدی برای دشمن وجود ندارد، چه رسد به دوستان، و به ویژه درباره ارتباط آن بزرگوار با وجود مقدّس حضرت بقیة الله فی الارضین،‌ ارواحنا له الفداء، نظر دارند.

نامه‌های امام زمان (عج) به شیخ مفید (۱)

دفتر زندگى شیخ مفید، صفحات نورانی دارد که در آنها، نامه‌های مبارک امام زمان حضرت بقیة الله الاعظم عجل الله فرجه به چشم مى‌خورد.

دانشمند بزرگوار، احمد بن علی طبرسی در اواخر کتاب «احتجاج» برخی از توقیع‌های ‌‌(نامه) حضرت «ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف» را که به شیخ مفید صادر کرده، آورده است.

در این نامه‌ها حضرت حجت (عج) شیخ مفید را مشمول عنایات خاص و الطاف مخصوص خود قرار داده است. به عنوان نمونه امام زمان(ع) در خطاب‌هایش به شیخ مفید چنین مى ‏فرماید:

۱. للاخ السدید و الولی الرشید الشیخ المفید؛ به برادر با ایمان و دوست رشید، شیخ مفید ....

ترجمه برخی از فراز‌های این نامه چنین است:

«این نامه ‏اى است به برادر با ایمان و دوست رشید، شیخ مفید أبو عبد اللَّه محمّد بن محمّد بن نعمان که از جمله پیمان‌هایى است که به ودیعت نهاده شده و از بندگان خدا اخذ گردیده است.

بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم، سلام بر تو اى دوست مخلص در دین که در اعتقاد به ما با علم و یقین امتیاز دارى.

ما شکر وجود تو را به پیشگاه خداوندى که جز او خدائى نیست برده و از ذات بى‌‏‌زوالش مسألت مى‌‏نمائیم که رحمت پیاپى خود را بر آقا و مولى و پیغمبر ما محمّد و اولاد طاهرین او فرو فرستد، و به تو- که پروردگار توفیقات را براى‏ یارى حقّ مستدام بدارد و پاداش تو را با سخنانى که از جانب ما مى‏‌‌‌گوئى با صداقت افزون گرداند - اعلام مى‌‏دارم که: به ما اجازه داده شده که تو را به شرافت مکاتبه مفتخر سازیم و موظّف بداریم که آنچه به تو مى‌‏‌نویسیم به دوستان ما که نزد تو هستند برسانى....

هر چند ما در جایى منزل کرده‏‌ایم، که از محلّ سکونت ستمگران دور است و این هم به علّتى است که خداوند صلاح ما و شیعیان با ایمان ما را تا زمانى که دولت دنیا از آن فاسقان است در این دیده است، ولى در عین حال از اخبار و اوضاع شما کاملا آگاهیم و چیزى از آن بر ما پوشیده نمى‏‌‌ماند.

ما از لغزش‌هایى که از برخى شیعیان سر مى‌‏‌زند از وقتى که بسیارى از آنان میل به‏ بعضى از کارهاى ناشایسته‌‏اى نموده‌‏اند که نیکان گذشته از آنان احتراز مى‌‏نمودند و پیمانى که از آنان براى توجّه به خداوند و دورى از زشتى‌‏ها گرفته شده و آن را پشت سر انداخته‌‏اند اطّلاع داریم، گویا آنان نمى‌‏دانند که ما در رعایت حال شما کوتاهى نمى‏‌‌کنیم و یاد شما را از خاطر نبرده‌‏‌ایم، و اگر جز این بود از هر سو گرفتارى به شما رو مى‌‏آورد و دشمنانتان، شما را از میان مى‌‏بردند، تقوا پیشه سازید و به ما اعتماد کنید و چاره این فتنه و امتحان را که به شما رو آورده است از ما بخواهید ....»

رویای عجیب شیخ مفید درباره درس گفتن به امام حسن(ع) و امام حسین(ع)

شبی شیخ مفید در خواب دید که در مسجد کرخ از مساجد بغداد نشسته است و فاطمه زهرا سلام الله علیها دست امام حسین(ع) و امام حسین(ع) را گرفته بود و به نزد شیخ مفید آمد و فرمود: «یا شیخ! علّمهما الفقه» یعنی «ای شیخ به این دو، فقه تعلیم بده».

شیخ از خواب بیدار شده و در حیرت افتاد که این چه خوابی بود و من کی هستم که به دو امام فقه تعلیم دهم؟ از سوی دیگر خواب دیدن امامان معصوم(ع) خواب شیطانی نیست.

وقتی صبح شد، شیخ به مسجدی که در خواب دیده بود رفت و در آنجا نشست؛ ناگهان دید که زنی جلیل و محترم که دست دو پسر را در دست دارد وارد مسجد شد. وی به نزد شیخ آمد و گفت: «یا شیخ علمهما الفقه». شیخ تعبیر خواب را فهمید و به تعلیم و تربیت آنان همت گماشت و بسیار به آن دو بزرگوار احترام می‏نمود.

آن دو پسر، «سید رضی» (کسی که بعدا نهج‌البلاغه را گردآوری کرد) و «سید مرتضی» معروف به علم الهدی بودند.

کتاب امالی، مشهور ترین نوشته شیخ صدوق

کتاب امالی شامل ۹۷ مجلس می‌باشد که هر کدام از مجالس- موضوعات مختلفی در زمینه‌های اخلاقی، مسایل جذاب و متنوع مذهبی، آداب، سنن و... را در بر دارد.

مرحوم شیخ صدوق اخبار آن را از اساتید و روات فریقین (شیعه و اهل سنت) نقل نموده است.

در کنار هر کدام از مجالس، روز املا آن نیز ذکر شده است مثلا مجلس اول در روز جمعه ۱۸ ماه رجب سال ۳۶۷ املا شده است که این امر نشان از دقت در ضبط و نگارش مباحث و توجه شیخ صدوق به مناسبت‌ها دارد

بخشی از کتاب در مشهد‌الرضا‌ و بخشی دیگر در ری نگاشته شده است و در مجموعه شامل مباحثی است که از ۱۸ ماه رجب ۳۶۷ه.ق تا پنج‌شنبه ۱۱ روز مانده از شعبان ۳۶۸ ه.ق (احتمالا ۱۹ شعبان) بیان شده است.

یکی از برجسته‌ترین بخش‌های امالی شیخ صدوق، مجالس مربوط به محرم‌الحرام و بیان حالات و اخبار شهادت سیدالشهدا‌(ع) است.

در مجلس سی‌ام و سی‌ویکم که اوج مباحث مربوط به ماه محرم است و شامل روزهای نهم و دهم ماه محرم می‌باشد، مرحوم شیخ صدوق به مقتل‌خوانی و بیان مصائب و حوادث این دو روز می‌پردازد.


پی نوشت ها:

کتاب امالی شیخ صدوق به همت مرحوم آیت‌الله حاج شیخ محمد باقر کمره‌ای به فارسی ترجمه شده است.
امام زمان و شیخ مفید، سید جعفر رفیعی، ص۱۰ .
"رجال" علامه بحرالعلوم جلد ۳، ص ۳۲۰، خاتمه مستدرک ص ۵۱۸، معجم رجال الحدیث جلد ۱۷، ص ۲۳۴.