لشگریان چنگیزخان نخستین بار در سال ۶۱۸ ه‍. ق. معادل ۱۲۲۱ میلادی به خراسان حمله کردند. چنگیزخان سال ۱۲۲۵ میلادی به مغولستان بازگشت و در آنجا درگذشت.

 موچین در ایام جوانی به دست دشمنان اسیر شد تا این که با محنت و سختی بسیار از دست ایشان رهایی یافت.

همسر تموچین به نام برتد، از قبیله تنقرات بود و جهیزیه‌‏اش تنها یک پوست سمور سیاه بود که چنگیز با اهداء آن به طغرل فرمانروای قبیله گرائیت حمایت و محبت او را به خود جلب کرد.

در همان ایام، عده‏ای جنگجو از قبیله مرگیت که از طوایف وحشی جنگلهای اطراف بایکال بودند به اراضی و خیمه‏های خاندان تموچین شبیخون زدند که ضمن به دست آوردن غنایم، نو عروس وی را نیز به همراه بردند.

چنگیز که در این ایام جوانی دلاور، سخت کوش و جنگجو بود به کمک دوست خود جاموکا که سرکرده یک دسته از جنگجویان طوایف بود و با پشتیبانی طغرل، که با پدرش تسوکای نیز دوستی داشت، مرگیتها را مغلوب کرد و همسر خود را از اسارت نجات داد.

هر چند دوستی با او با جاموکا دیری نپایید. به زودی تموچین از سوی اکثر طوایف اطراف به عنوان فرمانروا برگزیده شد و چنگیز خان - خان اعظم یا خان محیط - خوانده شد.

جاموکا هم که در رأس تعداد دیگری از جنگجویان طوایف بود به معارضه برخاست و خود را گورخان - فرمانروای جهان - نامید.

بدین گونه دوستی دیرینه و برادرانه این دو به دشمنی و کینه توزی سخت انجامید و به آسانی به شیوه معمول در زندگی صحرا نشینان، دوستان سابق به دشمنان خونی یکدیگر تبدیل شدند.

اما دوستی با طغرل تا مدتها بعد دوام داشت. تموچین و طغرل در نبردی بر ضد تاتار با چین متحد شدند و بعد از پیروزی، چینیها طغرل را شاهزاده یا اُونَک خان - خواندند.

 

حمله مغولان

چنگیز خان بازرگانانی را جهت تجارت به ایران فرستاد ، اما عملکرد حاکم شهر و سلطان محمد ، زمینه را برای حمله مغولان به ایران فراهم ساخت .

بازرگانان به یکی از شهرهای مرزی به نام اترار وارد شدند . اما حاکم شهر اترار بدلیل طمع ورزی به اموال ایشان ، آنان را دستگیر کرده و به دروغ از سلطان محمد خواست تا آنان را به اتهام جاسوسی به قتل برساند و پس از موافقت سلطان محمد ، حاکم اترار ، اموال تجار را تصاحب و دستور قتل آنان را صادر کرد .

چنگیز خان پس از اطلاع از این واقعه ، حاکم اترار را از سلطان محمد در خواست کرد . اما وی بدلیل سنت فامیلی حاکم اترار با ترکان خاتون از اینکار سرباز زد و در نتیجه چنگیز خان با این بهانه در سال 166هجری به ایران حمله کرد .

مغولان پس از حمله به ایران علیرغم مقاومت دلیرانه مردم به سرعت ده ها شهر را متصرف کردند و پس از ویران کردن شهرها و غارت اموال ، صدها هزار نفر را به قتل رساندند حمله مغولان یکی از زیانبارترین حملات تاریخ است چون آنان سرزمینهای سر سبز را از بین برده و حتی حیوانات را نیز به نابودی کشاندند. و سلطان محمد که خود عامل این حمله بود ، پس از اطلاع از حمله چنگیزخان پا به فرار گذاشت و در جزیره آبسکون ( در دریای مدیترانه ) ، در گذشت .

سلطان جلال الدین خوارزمشاه ، پسر سلطان محمد از جمله کسانی بود که در مقابل مغولان ایستادگی کرد و در چندین جنگ مغولان را شکست داد اما پس از شکست از چنگیز خان به هندوستان فرار کرد . اما پس از بازگشت چنگیز خان به مغولستان و مرگ وی ، جلال الدین به ایران بازگشت و با سپاهیان مغول جنگید و بعد به دست فردی ناشناس کشته شد و با مرگ وی ، عمر سلسله خوارزمشاهیان به پایان رسید.