قرارداد 1919 در 11 ذیقعده 1337ه.ق (9 اوت 1919) با دولت بریتانیا و به همدستی وثوق‌الدوله نخست‌وزیر وقت منعقد شد.

این قرارداد در 11 ذیقعده 1337ه.ق (9 اوت 1919) با دولت بریتانیا و به همدستی وثوق‌الدوله نخست‌وزیر وقت منعقد شد.

در سال 1919 دولت ایران هیئتی حامل خواسته‌های ایران (از جمله لغو قرارداد 1907، الغای کاپیتولاسیون و امتیازات خارجی به طور کلی، و غیره) را به کنفرانس صلح پاریس اعزام داشت، ولی انگلستان مشکلاتی در راه پذیرفته شدن نمایندگان ایران به کنفرانس صلح فراهم کرد، و قرارداد معروف به قرارداد 1919 را با دولت ایران منعقد کرد که به موجب آن کلیه تشکیلات نطامی و مالی ایران تحت نظارت انگلستان قرار می‌گرفت.

پس از امضای این قرارداد بین وثوق‌الدوله و سرپرسی کاکس وزیرمختار انگلیس که خبر آن محرمانه نگاهداشته شده بود، انگلستان منتظر تصویب قرارداد از طرف مجلس ایران نشده، یک هیئت نظامی به ریاست ژنرال دیکسون و یک هیئت مالی به سرپرستی آرمیتاژ اسمیت برای تشکیل سازمان جدید ارتش و اداره امور مالیه اعزام کردند، و مبلغ دو میلیون لیره به عنوان قرض با ربح صدی هفت برای اجرای برنامه‌های خود در اختیار دولت ایران گذاشتند، اما جامعه ملل این قرارداد خائنانه را که موجب می‌شد ایران تحت‌الحمایه انگلستان شود به رسمیت نشناخت.

چرا که این قرارداد ایران را عملاَ به صورت تحت‌الحمایه انگلستان در می‌آورد. در ایران آزادیخواهان بر ضد آن قیام کردند، فرانسه و آمریکا هم انگلستان را به جهت تحمیل کردن چنین قراردادی به ایران مورد اعتراض قرار دادند.

وثوق‌الدوله عاقد قرارداد مخالفین را حبس کرد جراید را توقیف و احمد شاه قاجار را به اروپا روانه کرد، و به اجرای مواد قرارداد پرداخت. اما سرانجام مجبور به کناره‌گیری شد و دولت میرزاحسن‌خان مشیرالدوله که بر سر کار آمد آن را موقوف‌الاجرا گذاشت و با کودتای سوم اسفند از میان رفت.

1 - قرارداد بین دولت انگلستان و ایران که طبق آن مالیه و قشون ایران زیر نظر معلمین و فرماندهان انگلیس قرار گرفت، قشون متحدالشکل، ژاندارم و قزاق به یک صورت در خواهد آمد، تأسیس خطوط راه‌آهن، پرداخت 2 میلیون لیره وام از طرف دولت انگلیس به ایران [30-36-3-114ف] (صفحه 1)

2 - قرارداد بین دولت انگلستان و ایران که طبق آن مالیه و قشون ایران زیر نظر معلمین و فرماندهان انگلیس قرار گرفت، قشون متحدالشکل، ژاندارم و قزاق به یک صورت در خواهد آمد، تأسیس خطوط راه‌آهن، پرداخت 2 میلیون لیره وام از طرف دولت انگلیس به ایران [31-36-3-114ف] (صفحه 2)

3 - قرارداد بین دولت انگلستان و ایران که طبق آن مالیه و قشون ایران زیر نظر معلمین و فرماندهان انگلیس قرار گرفت، قشون متحدالشکل، ژاندارم و قزاق به یک صورت در خواهد آمد، تأسیس خطوط راه‌آهن، پرداخت 2 میلیون لیره وام از طرف دولت انگلیس به ایران [32-36-3-114ف] (صفحه 3)

4 - رونوشت نامه ضمیمه قرارداد 1919 [36-36-3-114ف] (صفحه 1)

 

5 - رونوشت نامه ضمیمه قرارداد 1919 [37-36-3-114ف] (صفحه 2)

 

6 - قرارداد استقراض 2 میلیون لیره توسط دولت ایران از انگلستان [28-36-3-114ف] (صفحه 1)

7 - قرارداد استقراض 2 میلیون لیره توسط دولت ایران از انگلستان [29-36-3-114ف] (صفحه 2)

8 - ترجمه نامه سرپرسی کاکس وزیرمختار انگلستان به وثوق‌الدوله رئیس‌الوزراء درباره ناتوانی تأدیه وجوه استقراض به خزانه‌داری ایران و بریگاد قزاقخانه تا قبل از ورود مستشاران مالی به ایران [35-36-3-114ف]

9 - نامه سر پرسی کاکس به وثوق‌الدوله در خصوص ارسال مخارج نگهداری قشون انگلیس در ایران در قبال عدم دریافت خسارت توسط دولت ایران، عدم ارتباط این قرارداد به دعاوی افراد و موسسات خصوصی [38-36-3-114ف] (صفحه 1)

10 - نامه سر پرسی کاکس به وثوق‌الدوله در خصوص ارسال مخارج نگهداری قشون انگلیس در ایران در قبال عدم دریافت خسارت توسط دولت ایران، عدم ارتباط این قرارداد به دعاوی افراد و موسسات خصوصی [39-36-3-114ف] (صفحه 2)

11 - نامه جوابیه وثوق‌الدوله به سر پرسی کاکس مبنی بر اعلام موافقت دولت ایران با نظر دولت انگلستان درباره مخارج قشون مذکور [40-36-3-114ف]

12 - نامه وثوق‌الدوله به سر پرسی کاکس وزیرمختار انگلستان مبنی بر بی مورد دانستن مطالبه شهریه و یکصدهزار تومان به وزارت مالیه انگلستان بابت وجوه استقراضی با توجه به مشکلات مالی ایران به شرط پرداخت وجوه مزبور بعد از ورود مستشاران مالی به ایران بر طبق قرارداد استقراض [33-36-3-114 ف] (صفحه 1)

13 - نامه وثوق‌الدوله به سر پرسی کاکس وزیرمختار انگلستان مبنی بر بی مورد دانستن مطالبه شهریه و یکصدهزار تومان به وزارت مالیه انگلستان بابت وجوه استقراضی با توجه به مشکلات مالی ایران به شرط پرداخت وجوه مزبور بعد از ورود مستشاران مالی به ایران بر طبق قرارداد استقراض [34-36-3-114 ف] (صفحه 2)

14 - اعلامیه جامعه ملیون اسلامی در مورد مخالفت شدید با انعقاد قرارداد 1919 بین ایران و انگلستان و درخواست لغو هر چه سریعتر آن به دنبال برقراری حکومت نظامی در تهران از سوی وثوق‌الدوله به رئیس‌الوزراء [36558- ن]

 

15 - نامه حاج ‌میرزا حسن‌خان به وثوق‌الدوله رئیس‌الوزراء در خصوص عرض تبریک به مناسبت انعقاد عهدنامه میان دولت ایران و انگیس [42954- ن] (صفحه 1)

16 - نامه حاج ‌میرزا حسن‌خان به وثوق‌الدوله رئیس‌الوزراء در خصوص عرض تبریک به مناسبت انعقاد عهدنامه میان دولت ایران و انگیس [54295- ن] (صفحه 2)
 

17 - فرمان جرج پنجم: اعطای نشان «پاکی» انگلستان به حسن وثوق‌الدوله نخست‌وزیر ایران [3-322-112 و]

18 - نامه نورمن به رئیس‌الوزراء مبنی بر اشاره به پرداخت 400 هزار تومان به وثوق‌الدوله، صارم‌الدوله و نصرت‌الدوله، اشاره به اوضاع آشفته ایران به دنبال انتشار چنین خبری و درخواست سکوت جهت کمک به مقامات مذکور [41358 ن]

19 - نامه حاج ‌حسین ‌امین‌الضرب به رئیس‌الوزراء مبنی بر لزوم مذاکره با دولت انگلستان جهت لغو قرارداد 1919 به دلیل وجود تهاجمات داخلی و خارجی و تنفر و انزجار عمومی از قرارداد مذکور [4546 ن]

20 - تلگراف سفارت لندن در مورد اظهارات معاون وزارت امور خارجه راجع به امکان لغو قرارداد 1919توسط ایران به دلیل عدم ارائه پیشنهاد دولت با مطرح نمودن آن در مجلس [4556 ن]

21 - تلگراف رمز اکبر میرزا صارم‌الدوله به ریاست وزراء مبنی بر وصول 400 هزار تومان از دولت انگلیس بابت عقد قرارداد 1919، پرداخت نیمی از ان به وثوق‌الدوله و مابقی بین خود و نصرت‌الدوله [43954 ن] (صفحه 1)

22 - تلگراف رمز اکبرمیرزا صارم‌الدوله به ریاست وزراء مبنی بر وصول 400 هزار تومان از دولت انگلیس بابت عقد قرارداد 1919، پرداخت نیمی از ان به وثوق‌الدوله و مابقی بین خود و نصرت‌الدوله [43955 ن] (صفحه 2)

23 - تلگراف رمز اکبرمیرزا صارم‌الدوله به ریاست وزراء مبنی بر وصول 400 هزار تومان از دولت انگلیس بابت عقد قرارداد 1919، پرداخت نیمی از ان به وثوق‌الدوله و مابقی بین خود و نصرت‌الدوله [43956 ن] (صفحه 3)

24 - اعلامیه سید ضیاالدین طباطبایی رئیس‌الوزراء راجع به لغو قرارداد ایران و انگلیس در زمان وثوق‌الدوله، ضمن بیان مطالبی از سیاست داخلی و خارجی دولت [36048 ن] (صفحه 1)

25 - اعلامیه سید ضیاالدین طباطبایی رئیس‌الوزراء راجع به لغو قرارداد ایران و انگلیس در زمان وثوق‌الدوله، ضمن بیان مطالبی از سیاست داخلی و خارجی دولت [36048 ن] (صفحه 2)

26 - تلگراف سید ضیاالدین طباطبایی به ناصرالملک مبنی بر تشریح اوضاع مملکت، ضرورت لغو قرارداد 1919 و تقاضای مذاکره با لرد کرزن، دادن اطمینان به وی مبنی بر تداوم روابط فی مابین ایران و انگلیس علی‌رغم فسخ قرارداد مزبور [1250 ق]

منبع:فارس