با پایتخت شدن و تبدیل تهران به یک شهر کم کم بایستی اصول زندگی شهرنشینی در آن رعایت می‌شد تا بتوان بهداشت شهر را تامین کرد به همین خاطر ناصرالدین شاه قاجار در اعلامیه‌ای دستوراتی بهداشتی به مردم ابلاغ کرده است.

اقداماتی چون صدور اعلامیه‏ ذیل، در خصوص پاکیزگی شهر و لزوم انجام وظایف مردم در آن زمینه‏، از قبیل: انتقال زباله از کوچه و خیابان به خارج از شهر، جمع‏آوری خاک بنایی از معابر بزرگ، احداث دیوار گرداگرد زمین بایر به منظور جلوگیری از جمع شدن زباله در زمینهای مزبور، ممانعت از بستن اسب و قاطر در کوچه‏ها و میادین، انتقال حیوانات مرده به خندق خارج از شهر و ... از جمله مسائلی است که در این سند به آنها اشاره شده است.

البته اقدامات این چنینی نتوانست مشکلات وسیع مردم را در امر بهداشت و درمان مرتفع سازد؛ از یک سو وضعیت نامناسب امکانات شهری، آلوده بودن آب‏ حمامها و تعویض دیرهنگامان آبها، کثیفی کوچه و خیابانها، چهره شهر را خدشه‏دار کرده بود. به همین سبب، در 26 ربیع‏الثانی 1298، دکتر تولوزان، پزشک خاص ناصرالدین شاه، اقدام به تاسیس دفتر مرکزی بهداشت با هدف حفظ و سلامت داخلی تهران کرده بود.

تنظیمات

برحسب امر قدرقدرت همایون شاهنشاهی جمجاه روحی روح‏العالمین فداه و به اشاره جناب جلالتماب اجل اکرم آقای مستوفی‏الممالک به عموم اعیان و اشراف و صاحبخانه‏ها و عموم کسبه و دکان نشین بازار و غیره و صاحبان کاروانسراهای شهر اعلام و ابلاغ می‏شود. به تاریخ بیست‏و‏یکم جمادی‏الثانیه سنه‏ی 1283

تکلیفات عموم اعیان و اشراف و صاحبخانه‏ها:

خاکروبه خانه را بیرون خانه و کوچه نریخته، بلکه جمع نمایند که بعدا" به خانه بیرون شهر حمل کنند.

همه روزه قبل از طلوع صبح در خانه و پشت دیوار خود را جاروب کرده، آب‏پاشی نمایند.

هر کس خاک به جهت بنایی در معابر بزرگ ریخته است زیاده از دو هفته نباید در معابر بماند.

پشت دیوار خود را که به سمت کوچه می‏باشد سنگ‏فرش نمایند.

روی نهر و جوی بیرون خانه‏ی خود را هر کس به حد خانه‏ی خود بپوشد. جوی گود را بپوشد آن که کود نیست و به طرز آبنماست سنگ‏فرش نمایند، و لبه‏های آنها را سنگ درست بیندازند، که بدینوسیله آب صاف و زلال بماند.

ممر آب هر خانه که از کوچه است، تخته یا سنگی به اندازه‏ی ممر آب درست نموده، در وقت ضرورت بردارند و بعد از رفع احتیاج بگذارند.

در کوچه و معبر کاهگل نسازند و هرکس ساخته است، پنج روزه بردارد، و خشت زدن در کوچه را موقوف دارند. و این حکم در معابر بزرگ است. در پس کوچه‏ها عیب ندارد.

هر کس دکان چه در محلات و چه در بازار داشته باشد و بایر افتاده، مسکونی نباشد، باید در آن را تخته و قفل کند که کسی نتواند آنجا را محل خاکروبه و کثافات نماید.

اسب و قاطر خود را در میان کوچه یا میدانهای عامه نبندند بلکه در طویله یا کاروانسراهای بیرون جا بدهند. و از هر کس حیوانی بمیرد فورا" او را بدهد، برداشته، برود در آن سمت خندق جدید بیندازند.

متولیان مدارس و مساجد و سایر اماکن عالیه باید کمال دقت و اهتمام را در پاکی و تمیزی مکانهای سپرده به خود بکنند. و هر یک غفلت نمایند از شغل تولیت معزول خواهند شد.

صاحبان حمام و مستاجرین خاکستر زیاد نگذارند در بالای حمام جمع شود. در هر هفته یک‏بار یا دوبار خاک‏های خود را بدهند، بردارند.

دیوار شکسته سمت کوچه، هر کس داشته باشد باید خراب کرده، تجدید نماید و نو بسازد که خطر از برای مترددین نداشته باشد.

هر کس زمین بایر دارد، باید دور آن را حصار کشیده، در بگذارد که مزبله واقع نشود.

ناودان خانه که به سمت کوچه است. دیوارشوی نموده، که عبور خلق اذیت نرساند.

در میدانهای عامه سوخت خشک نکنند.

تکلیفات عموم کسبه و دکاکین‏نشین بازار و غیره و صاحبان کاروانسراها:

زیاده از حد جلو دکان خودشان اسباب نگذارند که میان بازار را بگیرد و تردد مشکل شود.

در دکان خود را جاروب و پاک کنند و بهیچوجه کثافت و خاکروبه نریزند. در دکان‏های میوه‏فروشی هر چه میوه خورده می‏شود، در داخل دکان باشد. فورا" پوست خربزه و غیره را بردارند.

در نزدیک دکان و محل نشیمن و معبر کوچه و غیره کثافت نریزند و رفع حاجت خود نکنند.

صاحبان کاروانسراها

باید آدم مخصوصی از برای جاروب کردن کاروانسرا و مال بارکش مخصوص داشته باشند که هر هفته یک بار زنبیل را بیرون برند.

حلیم‏پز و کله‏پز و امثال آن و دودکش کوره خود را بیرون قرار دهند و سوخت در میان کوچه نریزند و خاکستر دکان خود را هر دو روز یک‏بار بردارند که زیاد نشود.

شتر و الاغی که بار می‏آورند، بار او را گرفته، روانه کنند و در میان کوچه مال کرایه‏کش و رعیت را نگاه ندارند.

کسبه و غیره در درب دکان و میان بازار اسب و قاطر و شتر و گاو و گوسفند نبندند.

[مهر بیضی]: علی‏نقی

[3- 3- 167ز]


منبع: سایت موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی