مسجد جامع بازار، کهن سال ترین مسجد تهران، که حدودا قدیمی ترین شبستان آن شاید بیش از حدود هزار سال عمر دارد که به شبستان آیت الله شاه آبادی معروف است و شبستان دوم آن، شبستان عتیق است که بیش از 700سال عمر دارد و شبستان گرم خانه که در طول قبل از انقلاب و در زمان طاغوت به عنوان گرم خانه بوده، در خیابان 15خرداد قرار دارد

آن زمان مساجد یک شبستانی داشتند که مسافرین در آن اسکان می کردند و اسم این شبستان ها را می گذاشتند شبستان های گرم خانه. این شبستان حدود 500 سال عمر دارد و شبستان 40 ستون که بزرگ ترین و عظیم ترین اثر تاریخی استان تهران از نظر مساحت است و حدود 2000 متر مساحت دارد و در سال 1380 توسط آیت الله میرزا مسیح ساخته شده و سال1240 توسط آقامیرزا عبدالله سعید، پسر آیت الله میرزا مسیح بازسازی شده و در طول این سال ها هم توسط آیت الله عظمی حاج حسن سعید تهرانی که پسر حاج آیت الله میرزا عبدالله سعید تهرانی بوده اقامه ی نماز جماعت شده است و این شبستان معروف است به شبستان سه محرابه، چون در سه وقت سه امام جماعت نمازهای صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشاء را اقامه می کردند. اما اکنون چون مسجد در بافت تجاری (بازار) قرار دارد، این گونه نیست. بافت مسجد جامع که در بافت تجاری امروز قرار دارد قبل در بافت مسکونی بوده و در بافت مسکونی همه ی شبستان زیرزمین که الآن امام جماعت آن آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی است، و از حدود 40یا 50سال پیش تاکنون به این مهم پرداخته اند. شبستان ایوان که به نام آیت الله استرآبادی است. یک شبستان هم بیرون از مسجد، جنب حمام شیخ قرار دارد، مقداری از حمام شیخ نیز از موقوفات مسجد جامع تهران می باشد.

تاریخچه شبستان های مسجد

آثار ملی ای که در مسجد جامع وجود دارد و به ثبت رسیده است، به دوران آل بویه، قاجار، صفویه و... معماری های اسلامی درش به کار رفته بازمی گردد و یکی از شاخص های مهم معماری اسلامی به شمار می رود. اکثر بنای ظاهری شبستان، به سبک معماری ابتدای اسلام است، مثلا شبستان آیت الله شاه آبادی چهار ایوانه و یک محراب دارد که محراب توسط 6 بادگیر یزدی به بام وصل می شود و این شبستان که حدود 400 متر بنا دارد، بدون کولر و بخاری معتدل می شود. شبستان عتیق حدود 700 متر، شبستان گرم خانه حدود 350 متر، شبستان زیرزمین حدود 300 متر، شبستان ایوان حدود 200 متر و شبستان چهل ستون - همان گونه که آمد - حدود 2000 متر بنا دارد. بنای بیرونی که شبستان ها را به هم متصل کرده است حدود 60 سال قبل مرمت، کاشی کاری و بازسازی شده است.

جوان ترین شبستان، شبستان ایوان است که در حدود 70 سال عمر دارد.

اولین مسجد جامع تهران

قبل از انقلاب مسجد جامع بازار، تنها مسجد جامع تهران بوده است، اما پس از فتوای امام خمینی(ره) مبنی بر قرار گرفتن تهران در زمره ی بلاد کبیره، مساجد متعددی در شهر تهران ساخته شد، مثل جامع جمهوری، مسجد جامع افسریه، مسجد جامع نارمک، مسجد جامع پونک، مسجد جامع ضرابخانه، مسجد جامع چیذر، مسجد جامع شمیران و... ولی هنوز به دلیل این که این مسجد در بافت اصلی تهران و نه شهرستان های آن قرار دارد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

اعتکاف در مسجد جامع

سال1360 اولین اعتکاف تهران در این مسجد برگزار شد، به این صورت که طلاب علوم دینی از قم به این مسجد آمدند و معتکف شدند و پس از چند سال این مسجد به عنوان مرکز اعتکاف استان تهران شناخته شد. به نحوی که در سال 1375 مسجد جامع بازار تهران بیش از 5000 معتکف داشت. اما در سال های بعد به دلیل تعدد مساجد جامع و نبود بودجه ی دولتی، از تراکم معتکفین در این مسجد کاسته شد و در سال 1381 جمع معتکفین به 3000 نفر رسید.

مسجد جامع بازار و دروس خارج فقه

قبل از انقلاب، این مسجد بیش از 50 سال محل تلمّذ و تدریس امام راحل(ره) بوده است. علمای بزرگ به این مسجد عنایت داشته اند و مدرس خود را در شبستان های آن قرار داده اند. برای نمونه می توان به حضرات آیات: «شاه آبادی، سید حسن رفیعی قزوینی، مسیح، سبط الشیخ، حاج میرزا عبدالله، کمره ای، میرزا عبدالله سعید و حسن سعید».

همچنین بسیاری از روحانیون و بزرگان حوزه، از جمله مرحوم شهید مطهری، مسجد جامع و کتابخانه ی آن را مأمن خود می دانستند و در آن حضور می یافتند.

کتابخانه ی بزرگ مسجد جامع بازار

قبل از انقلاب فرقه ی ضالّه وهابیت مدعی شد که قرآن تحریف شده است. آیت الله حاج حسن آقای سعید تهرانی که در نجف اقامت داشت و نزد آیت الله خویی و دیگران تحصیلات علوم دینی را ادامه می داد، به دستور پدرش (حاج میرزا عبدالله) از نجف به تهران باز می گردند و به فکر می افتند که یک گنجینه ی قرآن را در مسجد جامع فراهم کنند و بدین گونه بزرگ ترین و عظیم ترین گنجینه قرآن دنیا در مسجد جامع تهران گردآوری شد. قرآن های متعددی اعم از نسخ خطی، چاپی و... از صدر اسلام به بعد تهیه شد و به عنوان گنجینه ی قرآن کریم در مسجد جامع ضبط شد.

این کتابخانه حدود2600 متر زیربنا دارد و سالن مطالعه ی آن 900 متر است. مخازن کتاب در سه طبقه، حدود 40 هزار کتاب مختلف را در خود جای داده است و از ساعت 8 صبح تا 12 ظهر آماده ی پذیرایی عموم پژوهشگران و علاقمندان مطالعه می باشد.

مجله خیمه ، شهریور 1383 - شماره 15