شاه تهماسب اول صفوی (۹۱۹-۹۸۱ ق) فرزند شاه اسماعیل اول (مؤسس صفویه) با ۵۴ سال سلطنت، طولانی‌ترین مدت حکومت را در بین شاهان صفوی داشت؛ چنانکه مقابله با دشمنان خارجی، صلح آماسیه، انتقال پایتخت و مهاجرت علماء به ایران از مهم‌ترین حوادث دوران حکومت وی است.

 تهماسب بزرگ‌ ترین پسر شاه اسماعیل صفوی و دومین پادشاه صفوی است که در ذی الحجه 919 ق. متولد گردید. او در 19 رجب سال 930 ق. در حالی‌که ده سال داشت تاجگذاری کرد. در اوایل حکومت وی به علت صغر سن، امرای قزلباش زمام امور را به دست گرفتند. در سال 932 ق. ازبکان به فرماندهی عبیدالله خان ازبک به خراسان حمله کردند ولی تهماسب به زودی حمله آن‌ها را دفع کرد. در طول سال‌های 932 الی 945 ازبک‌ها پنج الی شش مرتبه به خراسان حمله کردند ولی هر بار تهماسب آن‌ها را ناکام گذاشت. در زمان حکومت او سلطان سلیمان عثمانی چند بار به ایران حمله کرد ولی هر دفعه ناکام بود و سرانجام بین دو طرف صلح برقرار گشت.

تهماسب لشگرکشی‌هایی نیز داشت چنانکه در سال 936 ق. به عراق لشگر کشید، بغداد را محاصره و در شوال آن سال آن را فتح کرد و ذوالفقار خان حاکم آن‌جا را به قتل رساند. در همان زمان به زیارت کربلا و اعتاب مقدسه عراق شتافت. او مجدداً در سال 980 ق. بغداد را فتح و با دولت عثمانی پیمان صلح امضا کرد و به زیارت کربلا شتافت. در همین سفر دستور تعمیرات اساسی در حرم امام حسین (ع) را داد. وی در داخل روضه منور تعمیراتی صورت داد. مسجد بزرگ حرم را توسعه داد و رواق شمالی حرم را احداث کرد  و بنای «مأذنة العبد» را که به وسیله «امیرجان» غلام و حاکم سلطان اویس جلایری بنا شده بود، تجدید نمود. او تعمیرات را در سال 982 ق. به اتمام رساند.

شاه تهماسب در پنجاه و چهارمین سال سلطنت خود در پانزدهم ماه صفر سال 984 ق. در قزوین وفات کرد و پس از چندی جسد او را در مشهد مقدس دفن کردند. شاه تهماسب به ظاهر مردی دیندار و پایبند به تکالیف و فرائض دینی بود. اگر چه مذهب شیعه در زمان پدرش مذهب رسمی کشور شد ولی استقرار و گسترش آن در دوره های شاه تهماسب انجام و در این دوره با آمدن علمای شیعه از لبنان و عراق و بحرین تشکیلات مذهبی بر مبنای منظمی قرار گرفت.

منابع:

1-ابوالحسن قزوینی، فواید الصفویه، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1367.

2-راجر سیوری، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران، مرکز، 1372.

3-محمد باقر مدرس بستان آبادی، کربلا شهر حسین یا جلوه‌گاه عشق، تهران، جهان، 1352.

4-عبدالجواد الکلیدار، تاریخ کربلا و حائر الحسین، نجف، مکتبة الحیدریه، 1418.