از جمله مسائلی که در برسی های تاریخ معاصر ایران در عصر قاجار به ندرت بحث مبسوطی درباره آن صورت گرفته است، نقش زنان در عرصه گوناگون حیات اجتماعی است.

 یکی از ویژگی های منحصر به فرد عصر قاجار، شیوه های رایج در ازدواج بوده است. در این راستا کتاب «کوتاه و خواندنی از ازدواج های قجری»، از جمله کتبی می باشد که این امر را مد نظر داشته است. مصطفی لعل شاطری نویسنده این اثر در مقدمه کتاب آورده است: در عصر قاجار سن ازدواج بر اساس موازین اسلامی بود و ازدواج‌ها به دو شکل صورت می‌گرفت: ازدواج‌هایی که به خواست خانواده و یا در دوران کودکی انجام می‌شد. در این شیوه‌ ازدواج، به محض به ‌دنیا آمدن کودکی، تصمیم گرفته می‌شد که در بزرگی باید با چه کسی ازدواج کند. دیگری ازدواج ‌هایی که در بین خانواده‌های روشنفکر جامعه رایج بود. در این شیوه، فرزندان خانواده می‌توانستند پس از پایان تحصیلات، اما با خواست والدین خود ازدواج کنند.
 ازدواج‌های سیاسی نوعی منحصر به فرد از ازدواج های قجری بود، که بیشتر در محیط دربار و بین خاندان سلطنتی صورت می‌گرفت. این‌گونه پیوندها بیشتر در جهت برقراری صلح و ایجاد رابطه با بزرگان کشوری بود. عامل دیگر ازدواج ‌های سیاسی که بین اشراف و خاندان سلطنتی رایج شده بود بیشتر جهت به ‌دست‌ آوردن مقام و کسب املاک بیشتر و امتیازات خاص اجتماعی بود.

از عوامل دیگر ازدواج که بدترین شیوه و شکل آن می‌تواند باشد، وجود نابسامانی‌های اقتصادی جامعه را می‌توان نام برد که به دلیل فقر و تهیدستی، با دختران به شکل کالا برخورد می‌شد. به این معنی که دختران به‌عنوان کالا به جای پول یا جنس معامله می‌شدند. گاه اتفاق می‌افتاد که اهالی یک شهر یا روستا و یا محل، پول کافی برای جوابگویی به خواسته های والیان و یا حاکمان آن منطقه را نداشتند. از این رو مردم به ناچار باید دختران خود را به آن ها پیشکش می‌کردند.

همچنین چند همسری یا داشتن زنان گوناگون در عصر قاجار بسیار متداول بود. به ‌طور کلی زنان عقدی از موقعیت بهتری نسبت به زنان غیرعقدی برخودار بودند. اینان معمولاً از طبقات هم‌ طراز انتخاب می‌شدند.
زنان صیغه‌ ای از طبقات پایین‌تر بودند تا سمت خدمتکاری را برای زنان ارشد داشته باشند. همسر محبوب، «سوگلی» نام داشت و صرف ‌نظر از این که عقدی باشد یا صیغه ‌ای از نفوذ فراوانی نزد شوهر برخوردار بود. گروه دیگری از زنان که در این دوره حضور داشتند، کنیزان بودند که به راحتی در ایران آن دوره، خرید و فروش می‌شدند. اینان در درون خانه به ‌عنوان نوکر یا کلفت کار می‌کردند و پس از مدتی جزء اعضای خانواده بشمار می‌آمدند. با این همه باید دانست که این شرایط تا حد بسیار زیادی نشات گرفته از شیوه و روش حکومت و زندگانی شخصیِ شاهان قاجار بود.

این اثر در بردارنده نکاتی کلیدی و به دور از حاشیه پردازی در کتاب هایی از این دست درباره امور ازدواج های قجری است. چرا که در پی گرفتاری های کنونی، اندک خوانندگانی یافت می شوند که رغبت نمایند تا رو به سوی مطالعه کتاب های چند صد صفحه ای آن هم با نثری ثقیل و سنگین آورند؛ از این رو نویسنده با نگارشی ساده و روان به ذکر نکاتی خواندنی در این موضوع پرداخته است تا پیوندی مجدد میان خوانندگان فهیم و متون تاریخی رخ نماید. در مجموع این اثر را بنا به نقل کارشناسان حوزه علوم تاریخی و اساتید دانشگاهی، می توان در زمره نخستین آثاری برشمرد که به دور از شرح و بسط های ملال آور و با تکیه بر نکاتی خواندنی به ذکر مهم ترین نکات در این راستا پرداخته است.

شایان ذکر است چاپ اول این کتاب در سال 1394 در قطع وزیری و شمارگان 1000 نسخه از سوی نشر نی نگار و با حمایت معنوی موسسه فرهنگی روزنامه قدس مشهد مقدس صورت پذیرفته است.

منبع: قدس آنلاین