کافه تاریخ - تاریخچه بانکداری در ایران

پیشینه بانکداری دست کم به 2000هزار سال بیش از میلاد برمیگردد و ایرانیان در اینکار پیشتاز بوده اند .زیرا از دوره هخامنشیان نشانه هایی از وجود موسساتی که امروز " بانک " نامیده میشوند ، وجود داشته است. بانکهای خصوصی مانند بانک " اگیبی و پسران " و بانک " موراشی و پسران " ، در سده ی هفتم بیش از میلاد ، بنیانگذاری شدند . قدیمیترین بانک شناخته شده در گستره قلمرو ایرانیان با مرکزیت هایی مانند : همدان - پاسارگاد - بابل - اورشلیم - سارد ، که در زمان کوروش شاهنشاهی ایران را تشکیل می داد ، بانک " اگیپی (Egibi ) و پسران " بود.

البته اوج بانکداری ایرانی را باید در دوران ساسانیان پیدا کرد . در این دوره سکه های طلا و نقره در همه جا به فراوانی در دادوستدها بکار میرفت . اما در آن دوره بجای جابه جایی پول ، از " برات " نیز بهره میگرفتند . " برات " سندی نوشتاری و شناخته شده ای بود که کار " چک " را انجام میداد .

واژه بانک از واژه ی ایتالیایی Banco گرفته شده که به معنای نیمکت است ، زیرا صرافهای ایتالیایی نیمکتی را در گوشه ای از بازار میگذاشتند و کار بانکی را روی آن انجام میدادند .

تاریخچه اسکناس :

بعقیده مورخان استفاده از پول کاغذی به سلسله سونگ ( 960 - 1279 ) در چین برمیگردد. اولین اسکناس واقعی به اسم جیائوزی در منطقه چنگدو از ایالت سشوآن چین در 1023 میلادی استفاده شده است .بدین ترتیب چین را باید پیش قراول استفاده از اسکناس دانست.

این اسکناسها از چوب درخت توت درست می شدند. اسکناسی موسوم به جیائوزی

بعدها اسکناسی در دوران فرمانروایی قوبیلای خان مغول در چین به کوشش وزیر ایرانی او سید اجل گسترش یافت . سید اجل یکی از بسیار ایرانیان دانشمند و توانمندی بود که مغولها به پایتخت خود کوچ داده بودند ، او حدود 25 سال وزارت کرد و تا زمانیکه این جایگاه را داشت ، پول کاغذی ، که چاو نام داشت ، در دادوستدها سامان داده بود.

بانکهای نوین در ایران :

پیشنهاد بنیان گذاری بانک در ایران را نخستین بار ژان ساوالان فرانسوی در سال 1243 ه ش ( 1864 میلادی ) ، هنگامی که میرزا محمودخان ناصرالملک برای بستن قرارداد بنیان گذاری راه آهن در لندن بود ، به او داد. در همین زمان ، روشنفکران و سرمایه داران ایرانی نیز کوشیدند نیاز کشور به داشتن بانک را برای دولت مردان قاجار روشن کنند.

به هر حال تا قبل از سال 1266 شمسی صرافیهای بزرگ و کوچک مهمترین نهادهای مالی ایران را تشکیل می دادند. در این سال " بانک جدید شرق " که مرکزش در لندن بوده و در مناطق جنوبی آسیا فعالیت داشت ، شعبه خود را در تهران افتتاح کرد.

پس از آن در سال 1268 ه ش (1889 میلادی) ناصرالدین شاه قاجار امتیاز بانک داری را برای 60 سال به ژولیوس رویتر ( بنیانگذار خبرگزاری رویتر ) داد و در مقابل بانک شاهنشاهی صدهزار تومان وام ده ساله به دولت ایران پرداخت کرد. در نتیجه بانک شرق بسته و جایگاه خود را به " بانک شاهنشاهی " داد.

بانک شاهی در میدان توپخانه ، سال 1280 ، دوره قاجار

بعد از بانک شاهنشاهی ، روسها نیز در سال 1270 ه ش " بانک استقراضی روس " را بنیان گذاری کردند و امتیاز این بانک برای 75 سال به ژاک پولیاکف ، سر کنسول روس ، در ایران واگذار شد.

نمایی از بانک استقراضی روس

از جمله دیگر بانکهای بیگانه میتوان از " بانک عثمانی " با شعبه هایی در تهران ، کرمانشاه و همدان اشاره کرد.

آلمانیها نیز در جریان جنگ جهانی اول در کرمانشاه بانکی را بنیانگذاری کردند که به علت بی اعتمادی مردم نسبت به اسکناسهای آنان ، کم کم این بانک برچیده شد.

در سال 1304 ه ش نیز بانکی بنام " بانک پهلوی قشون " با سرمایه ی یک میلیون تومان گشایش یافت. بخشی از سرمایه ی این بانک را دولت فراهم میکرد و بخشی از آن از صندوق بازنشستگی افسران و درجه داران ارتش بدست آمد. این بانک از سال 1324 ه ش بنام " بانک سپه "شناخته شد.

بانک پهلوی قشون

در سالهای بعد بانکهای متعددی در ایران تاسیس شد که خارج از حوصله این تاریخچه میباشد. البته جالب است بدانیم در سال 1339 تعداد کل بانکهای کشور به 27 بانک بالغ شد که از این تعداد 10 بانک تحت عنوان بانکهای دولتی و 17 بانک تحت عنوان بانکهای خصوصی به انجام عملیات بانکی اشتغال داشتند.