طوفانیان بعد از انقلاب، مدتی توسط انقلابیون دستگیر شده و روانه زندان می گردد؛ اما بعد از انتقال از زندان قصر به زندان لویزان، به کمک یک آمریکایی فرار می کند؛ زیرا مسلم است که «اگر طوفانیان و اسناد خرید اسلحه می‌ماند، انتشار آنها بزرگترین افتضاح جهانی را به پا می‌کرد و خیلی‌ها در آمریکا آبرویشان می‌رفت.»

کافه تاریخ- مقاله تاریخی

 

ارتشبد حسن طوفانیان، از چهره­های شناخته شده و مورد اعتماد شاه، یکی از شخصیتهای بانفوذ و مؤثر در بسیاری از امور سیاسی و نظامی حکومت پهلوی بود. وی از جمله افرادی بود که در پیمان سنتو شرکت داشت که این حضور به شکل عضو ثابت حاکی از نفوذ بالای او در امور سیاسی و نظامی بود. طوفانیان در طول فعالیت خود در دوره پهلوی توانست به رده­های بالای نظامی راه یابد و موفق به دریافت نشانهای متعدد نظامی و سیاسی از طرف شاه گردد. با این مقدمه و نیز با توجه کتاب خاطرات وی، به بررسی زندگی سیاسی این فرد پرداخته می­شود.

ارتشبد طوفانیان کیست؟

حسن طوفانیان، در سال 1293 شمسی در تهران به دنیا آمد. در نوزده سالگی، وارد ارتش شده و به استخدام این نهاد درآمد. طوفانیان با استخدام در ارتش توانست ارتباطات خود با نظامیان به خصوص مستشاران آمریکایی را گسترش دهد. همین موضوع شرایط ویژه­ای برای طوفانیان مهیا نمود تا به محمدرضا شاه معرفی گردد. در واقع مستشاران آمریکایی عامل و واسطه مهمی در آشنایی و نزدیک شدن او به محمدرضا شاه بودند. نزدیکی بیش از حد طوفانیان به شاه باعث می­شود تا عامل بسیاری از فعالیتها و اقدامات نظامی گردد. طوفانیان در طول حیات خود در دوره پهلوی توانست درجات مهم نظامی را کسب نماید. وی در سال 1313 درجه ستوان سومی، در سال 1315 درجه ستوان دومی و در سال 1316 آجودان گردان خلبانی آموزشگاه خلبانی را عهده­دار گردید. همچنین در سال 1317 به درجه ستوانی یکمی، در سال 1321 درجه سروانی، در سال 1330 درجه سرهنگ، در سال 1336 درجه سرتیپی، در سال 1341 درجه سرلشگری، در سال 1345 درجه سپهبدی و در سال 1351 به درجه ارتشبدی نائل گردید. کسب این موقعیتها در کنار دریافت نشانهای مهم نظامی، حکایت از موقعیت خاص وی نزد شاه داشت. چنانچه خریدهای گزاف اسلحه ایران را ترتیب می‌داد. هر چند به گفته فردوست، این تصور، «صحیح نیست که وی، نوع سلاح‌ها، کشور و شرکتِ خریدار را تعیین می‌کرد؛ چون همه اینها را محمدرضا دیکته می‌کرد و او تنها مجری بسیار خوبی بود.»1

البته ناگفته نماند که این اقدامات از نظر مالی نیز سود مناسبی نصیب طوفانیان می­کرد و «مسلم است که فروشندگان سلاح به طوفانیان حق و حساب می‌دادند.» البته فردوست این دریافتیها را به جا می­دانست و معتقد بود «این یکی از اصول متداول جهانی در معاملات تسلیحاتی است. در معاملات بزرگ 2 درصد و در اقلام کوچک تا 5 درصد پرداخت می‌شود که فروشندگان بدون سؤال به حساب مسئول خرید می­‌ریزند.»2 در حالیکه واقعیت آن است که خرید بسیاری از این تسلیحات با کسب سود شخصی صورت می­گرفت و گاه همراه با دریافت رشوه نیز بود. با این حال فعالیتهای طوفانیان تنها محصور به امور نظامی نبود، وی یکی از اعضای ثابت پیمان بغداد نیز بود. پیمان بغداد، قرارداد دفاعی دسته جمعی میان کشورهای ترکیه، ایران، پاکستان و انگلستان در مقابله با گسترش کمونیسم بود که البته ایران در ابتدا از اعضای آن نبوده و در سال 1334 به آن پیوست. طوفانیان در رابطه با نقش خود در این پیمان می‌گوید: «مرتباً هر وقتی که برای طرح‌ریزی می‌رفتم بغداد، جزء طراح‌‌ها بودم؛ چون مسئولش بودم.»3

وی همچنین در خاطرات خود عنوان می­کند که طی این پیمان و جهت جلوگیری از نفوذ کمونیسم برنامه دفاع از جنوب ایران را نزد شاه مطرح کرده و با اصرار اولین قرارداد خرید نظامی را با آمریکا منعقد می­کند. وی در این رابطه می­گوید: «گفتم شاه باید یک کاری بکنیم... ما صد و شصت هزار تفنگ کهنه M1 ، تفنگ جنگ دوم جهانی، یک تعدادی تانک M47 کهنه و... داشتیم...آن وقت 1964 بالاخره من رییس اداره طرح بودم، این گزارشات را به شاه دادم... قرار شد دولت آمریکا بر اساس این طرح دویست میلیون دلار در ظرف 4 سال به ما وام بدهد... این قرارداد چهارم جولای 1964 را من امضا کردم.»4

عملکرد طوفانیان بتدریج باعث شد تا رضایت و اعتماد شاه از او بیشتر گشته و دو سال بعد به درجه سرتیبی نائل گردد. با این حال طوفانیان به عنوان یک چهره نظامی با موقعیت و اختیارات خاص شناخته می­شود. وی یکی از معدود چهره­های نظامی مورد اعتماد شاه بود که با تشخیص خود دست به اقدامات خاص می­زد. چنانچه در بخشی از خاطراتش بازگو می­کند «اگر من تشخیص می­‌دادم که الان در بلوچستان نزاع [است] و پاکستان می­‌تواند جنگ بکند چهارتا هلیکوپتر می­دادم بهش، چهارتا هواپیمای سی130 می­دادم به پاکستان...»5

از سویی طوفانیان در سال 1351، به عنوان جانشین وزیر جنگ انتخاب گشته و همین موضوع باعث گسترده گشتن اختیارات وی در امور نظامی می­گردد. از این رو، وی به مانند یک نماینده تام الاختیار، مأمور اصلی خرید تسلیحات نظامی ایران تا پایان حکومت پهلوی می­گردد. موضوع خرید زیردریایی کوچک، (midget submarine ) و نیز 90 فروند جنگنده مدرن و اعطای آن به پاکستان نیز یکی از بخشهای مهم و مورد توجه بسیاری از تحلیلگران بوده است. طوفانیان خرید این تسلیحات و اعطای آن به پاکستان را علیرغم بوجود آمدن دشمنی میان هند و پاکستان، یکی از اقدامات مهم خود دانسته و در این رابطه می­گوید: «رفتیم و نود تا طیاره را خریدیم . وقتی خریدم یک روزی گرفتاری سیاسی پیدا شد، هندی‌ها آمدند اعتراض کردند که شما حق نداشتید. آن‌وقت خود این یک قصه است.»6 طوفانیان همچنین یکی از عوامل مهم در بهبود مناسبات ایران و اسرائیل بود. وی تلاش فراوانی در جهت بهبود روابط ایران و اسرائیل به کار برد و چنانچه خود می­گوید: «...مناسبات با اسرائیل را من اداره می­کردم.»7

با این حال و با استناد به کتاب خاطرات طوفانیان و نیز اسناد برجا مانده از عملکرد وی در طول دوران فعالیتش می­توان گفت که طوفانیان یکی از مجریان اصلی خرید و تهیه سلاحهای آمریکایی بود که از این طریق نیز توانست سود هنگفتی را نصیب خود نماید. جیمز بیل در این رابطه می­نویسد: « او به اقتضای موقعیت خود نه تنها با سرانِ ارتش ایالات متحده، تماس دائم داشت؛ بلکه با بالاترین مقامات اجرایی معاملات دفاعی و اسلحه، نظیر: تام جونز، نورشروبو و ویلیام میلر از تکسترون در تماس بود.»8 خدماتی که در نهایت در راستای منافع شخصی وی و حکومت پهلوی بود و او را به دریافت نشانهایی چون، مدال یاد بود 25 سال سلطنت، نشان یاد بود تیراندازی، نشان سپه درجه 2و 3 و نشانهای دیگر از سوی شاه مفتخر گردانید. طوفانیان بعد از انقلاب، مدتی توسط انقلابیون دستگیر شده و روانه زندان می­گردد؛ اما بعد از انتقال از زندان قصر به زندان لویزان، به کمک یک آمریکایی فرار می­کند؛ زیرا مسلم است که «اگر طوفانیان و اسناد خرید اسلحه می‌ماند، انتشار آنها بزرگترین افتضاح جهانی را به پا می‌کرد و خیلی‌ها در آمریکا آبرویشان می‌رفت.»9

 

پی نوشتها:

1. حسین فردوست، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج1: خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست، تهران: اطلاعات، 1373، ص 218 

2.همان، ص 219

3. حسن طوفانیان، خاطرات ارتشبد طوفانیان، تهران، انتشارات زیبا، 1381، ص 41

4.همان. ص 45

5.همان. ص 51

6. همان. ص 54

7.همان. ص 56

8. جیمز بیل؛ روابط بدفرجام ایران و آمریکا، ترجمه فروزند هبرلیان، تهران، فاخته،1371 ، ص 472

9.فردوست. همان. ص 22