من هم گفتم گمان می کنم رضاخان در مجلس مبعوثان در صورت امکان اعلام جمهوری خواهد کرد و اگر چنین امری ممکن نباشد مادام العمر و یا به مدت چندین سال شاه خواهد شد....

کافه تاریخ- تاریخ شفاهی

 

اگرچه برخی محققان آمریکایی همچون نیکی کدی معتقدند که رضاخان عامل انگلیس نبود، اما مولفه های متعددی نشان می دهد که می بایست رضاشاه را عامل انگلستان دانست. یکی اینکه روسیه و حتی ترکیه برخلاف انگلستان با نوعی تردید و شک حکومت جدیدی را که او در راس آن بود، به رسمیت شناختند:

امروز ساعت دوازده سفیر روس به دیدار من آمد. دیدار فقط میان من و او صورت گرفت. گفتگو از تاخیر من در به رسمیت شناختن دولت موقت آغاز شد: شما زیاد تاخیر کردید. این جا سلطنت دیگری بر پا می شود دیپلماسی ما دراین خصوص سکوت اختیار کرده است. رضا خان درصدد بر پایی یک سلسله جدید سلطنتی است محیط  نیز او را به این  مسیر سوق می دهد. انگلیسی ها هم از این اقدام او حمایت می کنند. من هم گفتم گمان می کنم رضاخان در مجلس مبعوثان در صورت امکان اعلام جمهوری خواهد کرد و اگر چنین امری ممکن نباشد مادام العمر و یا به مدت چندین سال شاه خواهد شد. از دیدارم با رضاخان و عدم امکان گفتگو با او به خاطر امتناع وی از گفت گو در حضور وزیر خارجه سخن گفتم. سفیر روس هم گفت که رضاخان به هیچکس اعتماد ندارد از این رو باید با او  خصوصی گفتگو کرد.

 

1-ممدوح شوکت بیگ، خاطرات تهران: یادداشت های سفیر ترکیه از ماجرای تغییر سلطنت، آبان- بهمن 1304، ترجمه: حسن اسدی، تهران، پردیس دانش، 1390، ص 41-42