استعمارزدایی در دو روند ناهمگون پیش رفت و به سرانجام خود رسید. یکی با آرامش و نرمی - از راه گفت وگو - مانند مستعمرات آفریقای سیاه فرانسه و انگلستان، دیگری با جنگ و زدوخورد مانند هندوچین، الجزیره، و مستعمره های آفریقایی پرتغال.

جنبش ملی‌گرایی مستعمرات از آسیا آغاز شد و با آفریقا خاتمه یافت. استعمارزدایی با اشکال مختلفی پیش رفت. گرچه ابزارهای به کار گرفته شده در استعمارزدایی و دلایل آغاز آن متفاوت و متنوع بود؛ اما روند پیشروی آن عمدتاً به دو شکل بود:
«از سال ۱۹۴۵ که دومین جنگ جهانی پایان گرفت تا ۱۹۶۲، نخست به استعمارزدایی از قاره آسیا پرداختند و پس از آن مستعمره‌های آفریقایی به آزادی رسیدند. در برخی از مستعمره‌های آفریقایی کشورهای استعمارگر به گمان اینکه می‌توانند با گردباد تاریخ درافتند از خود سرسختی نشان دادند و روند استعمارزدایی را کند کردند. اما سرانجام سرسختی آنها بیهوده ماند و آخرین مستعمره‌های آفریقایی نیز به آزادی رسیدند. استعمارزدایی در دو روند ناهمگون پیش رفت و به سرانجام خود رسید. یکی با آرامش و نرمی - از راه گفت وگو - مانند مستعمرات آفریقای سیاه فرانسه و انگلستان، دیگری با جنگ و زدوخورد مانند هندوچین، الجزیره، و مستعمره های آفریقایی پرتغال.»


منبع: مهران توکلی، استعمار، استعمارگری، استعمارزدایی، جهان سوم، تهران، نشر نی، 1385، ص 37