نظر به اعتمادي كه به حسن كفايت و خدمتگزاري جناب ميرزا سيدضياء الدين داريم، معزي اليه را به مقام رياست وزرا برقرار و منصوب فرموده و اختيارات تامه براي انجام وظايف رياست وزرائي به معزي اليه مرحمت فرموديم.

كالدول اولين گزارش خود را از كودتا در 22 فوريه 1921، ساعت 10 صبح مخابره مي كند: «نزديك به 1000 قزاق ايراني روز گذشته از قزوين به سمت تهران حركت كردند و بدون رو به رو شدن با هيچ مقاومتي، پايتخت را به تصرف خود درآوردند. آنها به غير از رئيس الوزرا مابقي اعضاي كابينه را فوراً دستگير كردند. همچنين مقامات بلندپايه پيشين، ثروتمندان ايراني، مشروطه خواهان و ناسيوناليست ها نيز در امان نماندند. به تعويق افتادن حقوق قزاق ها علت اين اقدام قلمداد شده است. رئيس الوزرا دست به دامان انگليسي ها شده و به سفارت بريتانيا پناه برد. بريتانيا منكر هرگونه دخالت در اين قضايا شده، اما كاملاً روشن است كه اوضاع فعلي بر وفق مراد آنهاست و شواهد حاكي از آن است كه نيروي نظامي آنها اين حركت را تقويت مي كند. سيدضياء الدين، سردبير روزنامه رعد و از تحت الحمايگان بريتانيا، رهبري اين جريان را بر عهده دارد. وي در زمان وثوق الدوله، در مقام مشاور محرمانه رئيس الوزرا خدمت مي كرد. مردم ايران تقريباً مطمئن شده اند كه تمام اين قضايا يك نقشه و توطئه انگليسي است. [با اين حال] نظم و آرامش بر شهر حكمفرماست.»
احمد شاه در 23 فوري 1921سيد ضياء را به سمت رياست وزرا منصوب مي كند: «نظر به اعتمادي كه به حسن كفايت و خدمتگزاري جناب ميرزا سيدضياء الدين داريم، معزي اليه را به مقام رياست وزرا برقرار و منصوب فرموده و اختيارات تامه براي انجام وظايف رياست وزرائي به معزي اليه مرحمت فرموديم.» كالدول تصميم شاه را اينگونه تشريح مي كند: «شاه سيدضياء را با اختيارات تام به رياست وزرا منصوب كرد و او در حال تشكيل كابينه است. حكومت نظامي شديدي بر شهر حكم فرما گرديده و هيچ كدام از روزنامه ها اجازه انتشار ندارند. ارتباط تلگرافي در سراسر ايران ممنوع است و از هر گونه اجتماع عمومي حتي در خانه ها، جلوگيري به عمل مي آيد. درخواست بسياري از مردم كه خواهان بست نشستن در سفارت آمريكا بودند، رد شد؛ روي هم رفته100 نفر دستگير شده اند. در ميان آنان چهار تن از رئيس الوزرا هاي پيشين، شماري ديگر از مقامات دولتي و ثروتمندان شهر نيز به چشم مي خورند. توده مردم از اين اوضاع به خشم آمده و مدعي هستند تمام اين قضايا، يك كودتاي انگليسي است. سفارت بريتانيا تمام اين اتهامات را رد مي كند اما شكي نيست كه نيروي نظامي انگليس در قزوين از اين حركت حمايت كرده است. رهبران و پيروان اين جريان، همگي تحت الحمايه بريتانيا هستند و اگر نبود حمايت همه جانبه ارتش اين كشور، اين حركت به شكست مي انجاميد... زندگي شاه در معرض خطر قرار دارد و به نظر بنده وي مترصد است در اولين فرصت ممكن، كناره گيري كند. رئيس الوزرا اعلام كر0د در نظر دارد شماري از بازداشت شدگان را اعدام كند.»
كالدول در مورد كودتا چنين مي نويسد:
«بعد از ظهر يكشنبه بيستم فوريه، خبر رسيد كه 1500 نيروي قزاق از قزوين به سمت تهران حركت كرده و به چند مايلي شهر رسيده اند. اين خبر موجب نگراني مردم شد. شواهد حاكي از آن بود كه آنها در صدد تصرف پايتخت هستند اما كسي از غرض اصلي ايشان خبر نداشت. بعد از ظهر همان روز، وزيرمختار بريتانيا به خارج از شهر رفت و ساعت 5 بعد از ظهر بازگشت. چند ساعت پيش از خروج وزيرمختار، سر كنسول سفارت بريتانيا، سرهنگ دوم هيگ، به همراه سيد ضياء الدين، رئيس الوزراي فعلي، براي گفتگو با قزاق ها از شهر خارج شدند. بر اساس شواهد موجود، اين دو نفر به منظور مطمئن شدن از مقصود قزاق ها شهر را ترك كردند، اما خود نيرو هاي قزاق اعتراف كردند كه دقيقاً پيش از ورود آنها به پايتخت، نفري پنج تومان (تقريباً 5 دلار) از [مقامات] بريتانيا دريافت كرده اند. لازم به ذكر است كه اين قزاق ها تحت فرمان كلنل اسميت هستند. اين فرمانده انگليسي مدتي است كه در استخدام دولت ايران است و چند ماه پيش تصدي اداره اطلاعات در قزوين را بر عهده گرفت و البته پيش از آن نيز فرمانده نيرو هاي قزاق در آن منطقه بود. وي مكرراً به تهران سفر مي كرد و بر كسي پوشيده نيست كه در اين سفرها بخش عمده وقت خود را در حضور سيد ضياءالدين به سر مي برد. همچنين مشخص شده است كه اندكي پيش از حركت قزاق ها به سمت تهران، پولي كه قرار بود ميان اين نيرو ها پخش شود به دست كلنل اسميت رسيد. اما به نظر مي رسد كلنل ترجيح داد تا رسيدن به تهران صبر كند و بلافاصله پس از رسيدن به پايتخت، مبلغ مذكور در ميان آنها پخش شد. اين وجه به امضاي كلنل اسميت از بانك برداشت شده بود. اما نكته جالب توجه اين است كه به نظر مي رسد نه دولت ايران و نه سفارت بريتانيا تا زماني كه قزاق ها به چند مايلي شهر نرسيده بودند، هيچ كدام خبر نداشتند كه قزاق ها به منظور تصرف پايتخت حركت كرده اند و اين در حالي است كه نيروهاي مستقر در قزوين (قرارگاه نيروهاي بريتانيا در شمال ايران) تحت فرماندهي افسران بريتانيايي هستند و شهر را به همراه تجهيزات نظامي اين كشور ترك كردند و پس از گذشت چهار روز و پشت سر گذاشتن صد مايل به دروازه هاي تهران رسيدند اين دو شهر با خطوط تلفن و تلگراف با هم در ارتباط هستند و همچنين در هر دو شهر، ايستگاه هاي راديويي بي سيم در اختيار انگليسي ها است). همه اين اتفاقات كاملاً حساب شده و از پيش تعيين شده پيش رفت و كاملاً مشخص است كه بدون تباني و سازش، هرگز چنين امري محقق نمي گرديد... اندكي پس از نيمه شب بيستم فوريه، قزاق ها وارد تهران شدند. نيرو هاي ژاندارمري كه موظف به حفاظت از پايتخت و مناطق داخلي كشور هستند نيز به قزاق ها پيوستند. شاه يكي از افسران سوئدي را به منظور متوقف ساختن قزاق ها در خارج از پايتخت، متصدي هنگ مركزي سرباز ها كرد. اما اين افسر متوجه شد كه سرباز ها نيز به قزاق ها پيوسته اند. سه گلوله توپ و چند گلوله هوايي نيز شليك شد. تنها نيرو هاي پليس در مقابل اين عده مقاومت كردند. در اداره مركزي پليس پيش از دستگيري تمام نيرو هاي پليس، دو نفر كشته شدند. به هر حال، به نظر مي رسد كودتا بدون خونريزي به پايان رسيده است. به زودي روشن شد كه تمام چهره هاي برجسته اين جنبش، ارتباط تنگاتنگي با [سفارت] بريتانيا دارند. سرگرد مسعود خان(1) ، كه پيش از اين بر مسند وزارت جنگ نيز تكيه زده، از چند ماه پيش تا كنون به عنوان معاون شخصي كلنل اسميت در قزوين، مشغول به خدمت است. سرهنگ رضاخان، كه به فرماندهي نيرو هاي قزاق منصوب شده است، در هنگ نظامي انگليس- ايران خدمت و در عمل براي فرمانده اين هنگ جاسوسي مي كرد. وي در چند ماه گذشته همكاري بسيار نزديكي با انگليسي ها در قزوين داشته است. سيد ضياء الدين، رئيس الوزرا، مالك روزنامه نيمه رسمي رعد است؛ بريتانيا حامي مالي اين روزنامه است. همانطور كه پيش از اين به اطلاع وزارت خانه رسيد، روزنامه رعد همان روزنامه اي است كه در پاييز 1919 شديداً به آمريكا، ملت و آداب و رسوم اين كشور حمله كرد. سيد ضياء الدين مردي است كه سي و پنج سال از عمر وي مي گذرد. «سيد» واژه اي است كه به فرزندان پيامبر محمد اطلاق مي شود و تا پيش از كودتا سيد ضياء الدين دستار سياه بر سر مي كرد كه نشانه سيد بودن او بود؛ اما پس از آن «كلاه» سياه كه سرپوش معمول مردم ايران است، بر سر مي كند. وي يكي از ايرانيان پر توان و استثنايي است. ضياءالدين معاون مورد اعتماد وثوق الدوله بود؛ اكنون نيز همه مردم مي دانند انگليسي ها روزنامه او را تأمين مالي كرده و شخصاً نيز از بريتانيا وجوهي را دريافت مي كند؛ اما با اين حال، بعضي از مردم كم و بيش نسبت به تلاش هاي سيدضياءالدين خوش بين هستند و گمان مي كنند كه وي در صدد تشكيل دولتي شايسته تر در اين كشور است.» كالدول اضافه مي كند: «يك يا دو روز پس از كودتا شاه رسماً سيد ضياءالدين را با اختيارات تام به رياست وزرا منصوب كرد. حكومت نظامي مجدداً با شدت و حدّت هر چه تمام تر اجرا شد. همچنان قزاق ها به نيروي پليس اعتماد نداشته و در هر يك از ايستگاه هاي پليس نيرو هاي قزاق نيز مستقر شده اند. تا چند روز پس از كودتا ارتباطات داخلي توسط پست يا تلگراف ممنوع بود و هيچ روزنامه اي اجازه انتشار نداشت. با اين حال، پس از يك هفته اين محدوديت ها برداشته و روزنامه ايران به عنوان روزنامه رسمي اجازه انتشار يافت. تجمع مردم حتي در منازل شخصي همچنان ممنوع بوده و انتشار هر گونه انتقاد از دولت نيز قدغن مي باشد.» 



مسعود كيهان، معروف به ماژور مسعودخان از فعالان كودتاي 1299 و وزير جنگ (1272-1345)
تلگرام كالدول، شماره 8، 1181/00. 891، مورخ22 فوريه 1921