آنچه پیش روی دارید، تصاویری است منتشرنشده از حضور همدلانه مرحوم آیتالله سیدمحمود طالقانی در دادگاه گروهی از اعضای جمعیت فدائیان اسلام که در دوران صدارت محمد مصدق برگزار شد.
در پی جلسه مشورتی 27 بهمن ماه 1336 و جلسات دهم، هفدهم و نوزدهم اسفند این سال مرکب از شاه و تنی چند از رجال وقت و یک بزرگ از ایل بختیاری تصمیم به طلاق ثریا اسفندیاری بختیاری دومین زن شاه گرفته شد و اعلامیه مربوط صادر گردید که در آن دلیل طلاق، فرزنددار نشدن ثریا و نیاز به ولیعهد برای شاه ذکر شده بود.
مصدق: شما باید بروید جنگ کنید و حق ایران را بگیرید. شانه از زیر خدمت خالی نکنید. تمام اینها میگویند دولتی که ما [با آن] مبارزه می کردیم هر جا رفت یک نفر آدم پیدا نکرد و همه گفتند ما حاضر نمیشویم یک ملت مظلومی مثل ایران را از بین ببریم. [با حالت تأثر شدید و در حال گریه] ولی همه عوامل در این مملکت است که مقاصد بیگانه را انجام میدهد.
آنچه درپی میآید، آخرین دفاعیهای است که مرحوم دکتر محمد مصدق در دادگاه دولت کودتا، در پی وقایع 25 تا 28 مرداد ایراد کرد. متن حاضر از کتاب «دادگاه مصدق»، گردآورده سرهنگ بزرگمهر برگزیده شده و تا حدودی تلخیص گردیده است. موارد محذوف با نقطهچین علامتگذاری شده است.
او در دادگاهی به جرم ارتکابِ یک جرم عمومی محاکمه شد. وکیل او تلاش زیادی برای تبرئه کردن او کرد اما به نتیجه ای نرسید. وکیلش، وقتی که دید فرین دارد محکوم می شود، به عنوان آخرین دست آویز لباس او را جلوی قضات در آورد؛ شاید دیدن زیباییش بتواند دل قضات را به رحم آورد.