بازخوانی زندگی فیزیکدان و چریکی مجاهد

شهید دکتر مصطفی چمران به عنوان یکی از ماندگارترین و تاثیرگذارترین چهره ها و شخصیت های مکتب انقلاب اسلامی مطرح می باشد که با برخورداری از یک شخصیت چندبعدی گامهای موثری در تقویت و اعتلای گفتمان انقلاب اسلامی در ورای مرزهای جمهوری اسلامی ایران داشت. شهید چمران علی رغم برخورداری از استعداد و نبوغ علمی در زمینه الکترونیک و فیزیک ، توان بالایی در طرحریزی عملیات های نامنظم و جنگ چریکی داشت و در عین حال در سیر و سلوک معنوی و عرفانی نیز در زمره شخصیتهای برتر عرفانی محسوب می گردد. این شهید بزرگوار در طول حیات اجتماعی و سیاسی خود علاوه بر داشتن سابقه مبارزه با رژیم منحوس پهلوی در داخل و خارج از کشور؛ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به یکی از بازوان پرتوان انقلاب اسلامی در حوزه های سیاسی و نظامی تبدیل شد و با اثبات وفاداری خود به آرمانهای انقلاب و امام خمینی (ره)، تلاشهای بی دریغی در راستای اعتلای جمهوری اسلامی ایران برداشت و با جانثاری و فداکاریهای مستمر خود ؛ در تقویت نهال نوپای انقلاب اسلامی سهم و نقش بسزایی ایفاء نمود. در آستانه سالروز شهادت ایشان سعی داریم زندگانی این عارف و مجاهد راستین انقلاب اسلامی را به تصویر بکشیم.

چمران پیش از سفر به امریکا

اسفندماه سال 1311 شمسی/ تولد
شهید مصطفى چمران مقارن حکومت پهلوی اول اسفندماه سال 1311 شمسی، در یکی از محله های قدیمی شهر تهران (سرپولک) در یک خانواده مذهبی و نسبتاً مرفه متولد شد.[i] مصطفی دوران تحصیلات مقدماتی را در مدرسه انتصاریه نزدیک محله پامنار تهران سپری نمود و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان دارالفنون و سپس دبیرستان البرز گذراند.

مصطفی چمران در جمع دوستان

1332 شمسی/ ورود به دانشگاه مقارن با فعالیتهای نهضت ملی
در سال 1332 و بعد از کودتای 28 مرداد جهت تکمیل تحصیلات عالیه خود، توانست در رشته مهندسی برق به دانشکده فنی دانشگاه تهران راه پیدا نماید. دوران تحصیل دانشگاهی چمران مصادف با اوجگیری تنشهای سیاسی و اجتماعی ایران معاصر و مبارزه جبهه ملی در قالب نهضت ملی شدن صنعت نفت به رهبری دکتر مصدق بود. در این سالها مصطفی چمران که در سن 15 سالگی قرار داشت، با ارتباطاتی که با آیت الله طالقانی در مسجد هدایت و کلاسهای تفسیر قرآن ایشان پیدا نمود، فعالیتهای سیاسی خود را در جبهه ملی گسترش داد و در تولید و توزیع مجله «راه مصدق»، ارگان نهضت مقاومت ملی فعالیت نمود و همزمان در سایر جنبشهای دانشجویی مخالف رژیم پهلوی فعالیت نمود.

نیمه دوم سال 1332/مشارکت فعال در 16 آذر
مصطفی چمران در تمامی تظاهرات دانشجویی نیمه دوم سال 1332 مشارکت فعال داشت و از نزدیک شهادت سه تن از دانشجویان در 16 آذر 1332 را درک نمود.

1338 شمسی/ اعزام به امریکا جهت تحصیلات عالیه
مصطفی چمران با وجود مشکلات و حضور فعال در عرصه هاى پر تنش سیاسى - اجتماعى آن دوران، در سال 1338 جهت ادامه تحصیلات تکمیلی خود عازم آمریکا شد و در دانشگاه ایالت تگزاس، فوق لیسانس خود را در رشته مهندسى برق با درجه عالی اخذ نمود.

1338 تا 1340 شمسی/ حضور در امریکا و اوجگیری فعالیتهای سیاسی علیه رژیم پهلوی
یکی از مهمترین سالهای زندگى سیاسى- اجتماعى شهید چمران، نقش برجسته وی در شکلگیرى تشکل هاى دانشجویى ضد رژیم، به خصوص انجمن اسلامى دانشجویان، در آمریکا بود. در فاصله سال هاى 1338 تا 1340 به علت استبداد سیاسی و خفقان حاکم بر ایران، فعالیت سیاسى چندانى نیز در خارج از کشور صورت نگرفته بود؛ اما از بین جریانهای مارکسیستی و ملیون مخالف شاه، نیروهای مذهبی – که تعدادشان بسیار کم بود- از سالها پیش، در قالب انجمن اسلامى دانشجویان و یا نهضت مقاومت ملى در ایران فعالیت داشتند و لذا در اطراف شهید چمران و چند تن دیگر گرد آمده بودند

قلب تپنده انقلاب اسلامی در جهان اسلام

1340 شمسی/ رهبری و هدایت سازمان دانشجویان ایرانى
در سال 1340 اولین حرکت مهم سیاسى چمران و دوستانش، رهبری و هدایت سازمان دانشجویان ایرانى در آمریکا بود.

1341 شمسی/ اخذ درجه دکتری فیزیک پلاسما
مصطفی چمران دوره دکتری خود را در دانشگاه برکلی در رشته الکترونیک و فیزیک پلاسما با درجه عالى در سال 1341 به پایان رساند.

1341 شمسی/ استخدام در موسسه تحقیقی بل در نیوجرسی
به دلیل مقام و رتبه ممتاز علمی مصطفی چمران، وی از موسسات پژوهشی و علمی امریکا پیشنهادات کاری زیادی داشت، اما به دلیل اینکه بتواند فعالیت سیاسی خود را در قالب جنبشهای دانشجویی ادامه دهد، به نیوجرسی رفت و در موسسه «بل» استخدام شد.

در کنار ابراهیم یزدی و احسان شریعتی پس از مراسم تدفین دکتر شریعتی

در کنار ابراهیم یزدی و احسان شریعتی پس از مراسم تدفین دکتر شریعتی

1341شمسی/ تشکیل شورای خارج از کشور نهضت آزادی به همراه دکتر شریعتی
مصطفی چمران در سال 1341 به اتفاق دکتر علی شریعتی، ابراهیم یزدی، پرویز امین و چند تن دیگر شورای خارج از کشور نهضت آزادی را تاسیس نمود. چمران در این سالها، اعتراضات و مطالبات دانشجویی علیه رژیم پهلوی را طراحی و سازماندهی می نمود و بارها در مقابل سازمان ملل ، کاخ سفید در و همچنین مقابل سفارت ایران تجمعات اعتراض آمیزی را برگزار نموده بود.

1343 شمسی/ طراحی وسیع ترین تظاهرات ضد رژیم در سفر محمدرضا به امریکا
شهید چمران در طراحی وسیع ترین تظاهرات ضد رژیم در جریان سفر محمدرضا پهلوی به امریکا در خرداد 43 (ژوئن 1964)، نقش فعالی داشت.

قلب تپنده انقلاب اسلامی در جهان اسلام

تیر 1343 شمسی/ حضور در مصر و لبنان و آغاز فعالیت نظامی شهید چمران
همزمان با اوج گرفتن فعالیت سیاسی مصطفی چمران، وی کار خود را در موسسه بل از داست داد. از این زمان بود که ما شاهد بروز و ظهور وجه انقلابی شهید چمران هستیم. چمران در تیرماه 1343 به همراه تعدادی از همفکران خود تصمیم به مهاجرت به خاورمیانه و مصر را گرفت و تمام وقت و انرژی خود را صرف آرمانهای انقلابی و اسلامی نمود.

1343 شمسی/ تشکیل سازمان سماع (سازمان اتحاد و عمل)
در واقع بعد از قیام 15 خرداد 1342 و مشاهده ضدیت نظام پهلوی با اسلام ، چمران تحت تأثیر جنگ انقلابى در کوبا و پیروزى انقلاب الجزایر و شکست مبارزات سیاسى سنتى داخل کشور، به این نتیجه رسید که رژیم پهلوی اصلاح پذیر نیست و تنها راه حل اتخاذ مشی مسلحانه جهت سرنگونی رژیم پهلوی است. این تغییر استراتژی مبارزاتی چمران، مصادف بود با مبارزات ضد استعماری و ضد امپریالیستی مصر به رهبری جمال عبدالناصر؛ از این رو، هیئتی از شواری خارج از کشور نهضت آزادی به همراه شریعتی، چمران، یزدی و بهرام راستین جهت کسب آموزشهای نظامی و جنگهای چریکی به مصر و الجزایر رفتند و در ژانویه 1964 سازمان «سماع» را تاسیس نمودند.

قلب تپنده انقلاب اسلامی در جهان اسلام

1349 شمسی/ تعطیلی دفتر سماع در مصر و مراجعت به لبنان
به مروز زمان چمران به علت‌ برخورداری از بینش عـمیق مـذهبی، از مـلی‌گرایی‌ افراطی (ناسیونالیسیم عربی) و سیاست ضد ایرانی دولت مصر انتقاد نمود و از اینرو دفتر سماع در مصر بسته شد و چمران به لبنان عزیمت نمود. محورهاى اصلى برنامه های چمران در لبنان، ایجاد مدرسه فنى در جنوب، ایجاد مرکز پزشکى در بیروت و تأسیس مجلس اعلاى اسلامى شیعى لبنان بود. اقدامات چمران در لبنان، بعدها بستر تشکیل بزرگترین نهضت شیعی لبنان یعنی حزب الله شد.

1358 شمسی/ غائله ضد انقلاب و بازگشت چمران به وطن
شهید چمران به محض پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز فعالیتهای ضد انقلاب به ایران اسلامی بازگشت و در مکتب انقلاب و امام خمینی علیه نیروهای ضد انقلاب و گروه های چپ، که غرب کشور را مورد حمله قرار داده بودند، وارد صحنه شد و برای اولین بار در قائله منطقه مرزی سرو لباس رزم پوشید و با کمک سایر نظامیان به پاکسازی منطقه پرداخت.

قلب تپنده انقلاب اسلامی در جهان اسلام

مرداد 1358 شمسی/ نقش آفرینی دکتر چمران در غائله پاوه
تهاجم احزاب چپ به منطقه پاوه در تاریخ 24/5/1358 با شدت بیشتر و با شهادت بسیاری از اهالی منطقه و نظامیان شروع شد. در چنین شرایطی شهید چمران و شهید فلاحی با عزیمت به پاوه و همراهی با نیروهای نظامی، آنان را دلگرم به ادامه مبارزه نمودند. تا اینکه با صدور اعلامیه تاریخی حضرت امام مبنی بر عزیمت نیروهای ارتشی به منطقه پاوه، نیروهای ارتشی به طور رسمی وارد معرکه شدند و تمامی مناطق اشغال شده در کردستان پاکسازی شد و دکتر چمران به تهران بازگشت.

قلب تپنده انقلاب اسلامی در جهان اسلام

آبان 1358 شمسی/ شهید چمران در پست وزارت دفاع
شهید چمران در تاریخ 16 آبان 1358 به پیشنهاد شورای انقلاب و به فرمان حضرت امام خمینی به عنوان نخستین فرد غیر نظامی به وزارت دفاع منصوب شد. وی پاکسازی ارتش بر اساس و اصول منطقی و صحیح را در رئوس کارهای خود در وزات دفاع قرار داد.

قلب تپنده انقلاب اسلامی در جهان اسلام

24 اسفند 1358/ چمران در قامت نماینده ملت
دکتر چمران در اولین دور انتخابات مجلس شورای اسلامی ، از سوی مردم تهران به نمایندگی انتخاب شد و تصمیم داشت در تدوین قوانین و نظام جدید انقلابی ، به ویژه در ارتش ، حداکثر تلاش خود را به کار بندد.

قلب تپنده انقلاب اسلامی در جهان اسلام

اردیبهشت 1359 شمسی / نمایندگی حضرت امام در شورای عالی دفاع
شهید چمران در تاریخ 20 اردیبهشت 1359 ، هنگام تشکیل شورای عالی دفاع، به نمایندگی حضرت امام (ره) در این شورا منصوب شد و مأموریت یافت به طور مرتب گزارش کار ارتش را ارائه کند.

31 خرداد 1360/ شهادت عارف بالله
با تداوم انقلاب اسلامی، چمران با حضور در عرصه های آموزش نظامی و جنگهای نامنظم، نمایندگی مجلس، تصدی پست وزارت دفاع و ... تمامی تجربیات انقلابی و نهضتی خود را در اختیار انقلاب قرار داد و در نهایت با وقوع جنگ تحمیلی و حضور در جبهه حق علیه باطل، در 31 خرداد 1360 در محور دهلاویه به درجه رفیع شهادت نایل شد.

قلب تپنده انقلاب اسلامی در جهان اسلام

پی نوشتها

[i] در برخی از منابع و متون، مکان تولد شهید چمران در شهر قم ذکر شده است و یک سال بعد، خانواده شهید به تهران مهاجرت نموده اند. جهت کسب اطلاعات بیشتر ر.ک : «یاران امام به روایت اسناد ساواک؛ شهید دکتر مصطفی چمران» ، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1378 ، ص 3