شاپور دوم (ذوالاکتاف ) پادشاهی که رومی ها را زمین گیر کرد

سوم دسامبر سال 359 میلادی امپراتور روم، کنستانتیوس دوم Constantius II اولتیماتوم شدید اللحنی به این شرح از شاپور دوم (ذوالاکتاف) شاه وقت ایران از دودمان ساسانیان دریافت کرد: "پس از تحیّت ...، آگاه باش که طبق اسناد و مکتوب های موجود و نوشته های مورخان، اراضی و سرزمین های آن سوی رود خانه استرومون Strymon (که در تراکیه = تراس جریان دارد و به دریای اژه می ریزد) تا مرز مقدونیه متعلق به ایران بوده است. آن امپراتور باید آنجا را از نیروهای مسلح خود تخلیه کند تا ماموران ما بتوانند در آن مناطق به جمع کردن مالیات و تمشیت امور بپردازند. اگر فرستاده من ـ حامل این یادداشت، دست خالی باز گردد، پس از پایان زمستان دستور خواهم داد که ارتش این سرزمین ها را با توسل به زور پس بگیرد .... (نامه که با الفاظ مؤدبانه پایان می یابد موجود است).".این سند که از آرشیو امپراتوری روم به دست آمده در کتابهای تاریخ قرون قدیم مندرج است.شاپور دوم قبلا و در همین سال با شکست دادن نیروهای رومی، سوریه را متصرف شده بود و آماده پیشروی در متصرفات روم در آناتولی غربی بود.امپراتور روم که درگیر دشواری های داخلی و نافرمانی بعضی از ژنرالهایش بود پاسخ نامه شاپور دوم را موکول به مشورت با سنای روم کرد.شاپور دوم منتظر پاسخ روم نماند و در بهار سال 360 میلادی دست به حمله نظامی زد و پس از تصرف «بزابده» به پیشروی خود ادامه داد. کنستانتیوس دوم امپراتور وقت دست به گردآوری نیرو زد که بیمار شد و تب شدید وی را از پای در آورد.جانشین او «ژولیان دوم» که در عین حال فلسفه دان و نویسنده بود برای جنگ با ایران نه تنها نیروهای رومی را بسیج کرد بلکه به اجیر کردن جنگجوی مزدور از قوم فرانک (ساکن شمال فرانسه، در آن زمان سرزمین گُلGaul) و قوم ایلری (ساکن غرب یوگوسلاوی ـ کرواتهای امروز) دست زد و دو سال طول کشید تا برای لشکرکشی به شرق آماده شود. قوم آلمانی Alamanni (مردمی که در مرز فرانسه و آلمان زندگی می کردند، مردم منطقه راین ـ و فرانسویان به همین دلیل همه ژرمن ها را آلمانی و کشورشان را آلمان می خوانند) حاضر به همکاری و جنگ با ایرانیان نشدند.اعلامیه 17 ژوئن سال 362 ژولیان دوم بر ضد مسیحیان هم یکی از دلایل تأخیر حمله او به ایران شده بود. ژولیان در مسیر لشکرکشی خود به سوی ایران یک گوساله سفید هم قربانی معبد «زئوس» کرد تا اورا درجنگ یاری دهد!.سرانجام، این لشکرکشی در 363 میلادی با نیرویی که از حیث شمار و آزمودگی بی نظیر بود آغاز شد. شاپور دوم که از کم و کیف این نیرو آگاه بود تصمیم گرفت به جای سرحد، در عمق خاک ایران با آن رو به رو شود. نیروهای انبوه ژولیان پس از این که به محل مورد نظر شاپور دوم که فاصله ای زیاد از تیسفون نداشت رسیدند خودرا در محاصره واحدهای ارتش ایران یافتند و در جنگی که روی داد شکست خوردند و یک سوار پارسی 26 ژوئن 363 ژولیانِ در حال فرار را با پرتاب زوبین شدیدا مجروح کرد که همان شب درگذشت. وی سه سال امپراتور روم بود.طبق قانون روم، هماندم ژنرالهای رومی «ژوویانJovian» را از میان خود به عنوان امپراتور موقّت انتخاب کردند و وی برای نجات بقیه نیروهای رومی با شاپور دوم وارد مذاکره شد و با دادن همه مناطقی را که شاپور خواهان آنها بود موافقت اورا به ترک مخاصمه به دست آورد و واحدهای شکست خورده رومی را از آسیا بیرون بُرد. پاره ای از مورخان رومی نوشته اند که شاپور دوم در این جنگ از فیل جنگی استفاده کرده بود. جنگجویان مزدور فرانک و ایلریایی در بازگشت به اروپا از میهندوستی و ایستادگی و انضباط سرباز ایرانی داستانها تعریف کرده بودند که هنوز باقی مانده است.طبق اسناد موجود، ژوویان ازهمه دعاوی رومیان در غرب قفقاز، فلسطین، سوریه و پنج منطقه در آناتولی صرف نظر کرد و 18 پایگاه مرزی را برچید و پذیرفت که پیروان آیین زرتشت در قلمرو روم آزادی مذهبی داشته باشند و از بازرگانان ایرانی مالیات مضاعف گرفته نشود.ژوویان پس از بازگشت به روم در جلسه آخرین روز ماه اکتبر سنا حضور یافت تا از عمل خود و امتیازهای متعدد که به ایران داده بود دفاع کند که سناتور ها اورا «هو» کردند و ژوویان نتوانست این تحقیر را تحمل کند و از درخواست رای تأیید صرف نظر کرد. وی که همچنان به حکومت کردن ادامه می داد از افسردگی (تحقیر در سنا) خارج نشد تا اینکه 17 فوریه 364 اعلام شد که از استنشاق گاز زغال درگذشته است. طبق نوشته برخی از مورخان، در اطاق دربسته با گاز زغال خودکشی کرده بود. حکومت او کوتاه بود.شاپور دوم که از پیش از تولد، شاه ایران شده بود و دوران سلطنتش بیش از عمرش بود قلمرو ایران را از آن سوی سیردریا (سیحون)تا مدیترانه گسترش داد. درباره خشونت وی نسبت به اعراب نوشته های متعدد در دست است از جمله سوراخ کردن شانه های آنان و گذرانیدن ریسمان از کتف هایشان، زیراکه در منطقه بحرین [عرب ها در آن زمان جزیره بحرین و شرق کشور سعودی امروزه و کویت را بحرین می گفتند] دست به نافرمانی و مهاجرت غیر مجاز زده بودند.