بازخوانی پادشاهان سلسله ساسانی

از آغاز تا دوره پادشاهی بهرام گور ایران به اوج اقتدار نظامی رسیده بود. دوره بهرام گور که به دوران شادی ایرانیان مرسوم شده بدستور شاه 12 هزار هندی آوازخوان و نوازنده برای شاد کردن مردم به ایران آمدند که نیای کولیان فعلی جهان شمرده می شوند. یزگرد اول پدر بهرام نیز بواسطه اعطای آزادی های مذهبی اجتماعی از سوی موبدان به «یزدگرد بزهکار» ملقب شده بود.پس از بهرام گور ایران دچار افت اقتصادی و خشکسالی و نیز درگیری با قبایل مهاجم ترک هپتالی در شرق شد. در این دوره مردم به رهبری مزدک بامدادان بر علیه نظام طبقاتی و مالکیت اشراف شوریدند و خواهان شراکت یکسان همه افراد جامعه در سرمایه های کشور شدند. قباد به شورشیان پیوست اما سرانجام مغلوب نفوذ روحانیت زرتشتی و پسرش انوشیروان شد.ادوارد براون قیام مزدک را نخستین جنبش کمونیستی تاریخ بر ضد مالکان می داند و آلفرد زاخاروویچ نیز مزدکیان را اولین سوسیالیست‌های تاریخ عنوان کرده است. مزدک اعدام شد و غائله بشکلی خونین پایان یافت و انوشیروان به قدرت رسید.خسرو انوشیروان که به عادل شهرت داشت، دست به اصلاحات گسترده حقوقی، اقتصادی و سیاسی زد تا فشارها را کاهش دهد. دوران انوشیروان تا عصر خسروپرویز دائم صحنه ی جنگ های متعدد با بیزانس بود که فتح مصر و فلسطین بدست ایرانیان و نیز انتقال دادن صلیب راستین که عیسی مسیح بر آن مصلوب شده بود از بیت المقدس به ایران جزو نکات قابل ذکر آن دوره است.

احداث دانشگاه جندی شاپور و دعوت از دانشمندان هندی، بابلی، یونانی و سریانی به ایران، برای نخستین بار باعث تمرکز علوم مترقی جهان در ایران شد، که بعد از اسلام به دارالحکمه بغداد منتقل شد.خسروپرویز پس از یک پادشاهی طولانی و پر حادثه سرانجام بهمراه تمام اعضای خانواده‌اش بدست شیرویه کشته شد ، بجای وی دخترانش آزرمیدخت و سپس پوراندخت به نوبت بر تخت شاهی نشستند.با روی کار آمدن یزدگرد سوم که قصد تثبیت مجدد کشور را داشت حملات عرب های حجاز که بتازگی مسلمان شده بودند نیز آغاز شد. ایران پس از جنگ های بیست ساله و بی حاصل با روم تاب جنگی دیگر را نیاورد و با شکست رستم فرخزاد آخرین ژنرال ساسانی از سعد بن ابی وقاص، ایران بدست اعراب اشغال شد.یزدگرد سوم به خراسان گریخته بود تا نیروی نظامی تازه برای مقابله با اشغالگران تهیه کند که در مرو بدست یک ایرانی کشته شد و ایران ِ بی تخت و تاج و اهالی‌اش، ضمیمه قلمرو مسلمانان شدند و دوران فرمانروایی ساسانیان نیز پایان یافت.ساسانیان اگرچه دوره‌شان پایان یافت اما تاثیرات دیرپایی در معماری و فرهنگ و سبک حکومت‌گری دوران اسلامی بویژه خلفای عباسی داشتند. نام ایران و بسیاری از مناسبات منطقه‌ای که تا به امروز نزدیک به پنج دهه حکومت ساسانیان است. بسیاری از افسانه ها و روایت های دوره اسلامی نظیر شاهنامه، هزارویکشب، سندباد، نیز از دوره ساسانی به دوران اسلامی رسیده است.