حمله نافرجام انگلیسی به خلیج فارس

دولت انگلستان چهارم تیرماه 1330 (ژوئن 1951) و چند روز پس از انجام خلع ید از آن دولت در صنایع نفت ایران، دستور انتقال اتباع و مهندسان خود را از آبادان به بصره صادر و ناو جنگی «موریشس = ماریشِس HMS Mauritius» از نوع رزمناو سبک را روانه آبهای ایران کرد که این اقدام، احساسات ملی ایرانیان را چنان برانگیخت که گروهی از خلبانان نیروی هوائی داوطلب حمله انتحاری (کامیکازی) به این ناو شدند. در همین روز به شناورهای نیروی دریایی فرمان آماده باش کامل داده شد، چند آتشبار ساحلی به خوزستان منتقل و برای تقویت روحیه مردم، واحدهای ارتش در تهران و شهرهای دیگر در خیابانها رژه رفتند و تجهیزات و آمادگی خودرا نشان دادند و قرار شد که اگر تهدید جدّی شود، ثبت نام از داوطلبان برای جنگ آغاز و سربازان احتیاط (منقضی خدمت) تا سه دوره به زیر پرچم احضار شوند. همین آمادگی سبب شد که دولت وقت آمریکا به لندن اندرز دهد که در شرایط موجود به مصلحت نیست برضد «ایران بپاخاسته» دست به اقدام نظامی بزند. نگرانی دولت آمریکا عمدتا قرارداد سال 1921 تهران ـ مسکو بود که دست روسیه را در شرایطی برای انتقال نیرو به ایران باز گذارده بود. دولت آمریکا بعدا با امضای قرارداد دفاع و امنیت مشترک با ایران (قرارداد دسامبر 1958منعقده در آنکارا، و در ایران معروف به قرارداد 14 اسفند 1337 که ظرف یک هفته به تصویب دو مجلس پارلمان ایران رسیده بود) کوشید تا حقی تقریبا مشابه قرارداد 1921 برای خود به دست آورد. در قرارداد 1958 تاکید شده بود که مداخله نظامی آمریکا به حمایت از ایران باید به درخواست قبلی دولت ایران صورت گیرد. ولی در قرارداد 1921، روسیه نیازی به دریافت اجازه از ایران نداشت. قرارداد 1921 در زمان حکومت دکتر مصدق کمک بزرگی به ایران بود تا فکر تجاوز نظامی به ذهن دولتهای دیگر و به ویژه انگلستان راه نیابد. دولت موقت مهدی بازرگان پس از آغاز کار، این قرارداد را به صورت یکجانبه لغو کرد که این اقدام مورد اعتراض مسکو قرار گرفت .