کاخ کوروش در شهر برازجان

«کاخ کوروش دشتستان» تاریخی و بسیار مهم از دوران پر تمدن ایران، این کاخ در سال ۱۳۵۰ به وسیلهٔ هیأت باستان شناسی ایران حفاری شده‌است. با توجه به شیوه‌های معماری و استفاده از سنگ سیاه و سفید زمان احداث آن را به دورهٔ کوروش بنیان گذار زنجیره هخامنشی منسوب کرده‌اند. این کاخ که در جنوب شرقی برازجان و در کنار رودخانه خشک آردی قرار دارد یکی از پایگاه‌های مهم ایران دورهٔ هخامنشی در ساحل خلیج فارس بوده‌است. کاخ برازجان بر طبق تحقیقاتی که انجام شده در اواخر سلطنت کوروش ساخته و پرداخته شده‌است و از نظر حجاری و هنر معماری آن چنان که از پایه ستون‌ها و اشیاء کشف شده بر می‌آید جدیدتر و ظریف تر از پاسارگاد است. بنابراین می‌توان گفت که این بنا هنگامی ساخته شده که هنر اصیل حجاری و معماری عصر کوروش به تکامل رسیده‌است. متاسفانه به علت ناتمام ماندن بنا چنین به نظر می‌رسد که علل عقیم ماندن این کاخ مصادف با مرگ او به سال ۵۲۹ پیش از میلاد است. بنابراین می‌توان تاریخ بنای کاخ برازجان را در همین حدود یعنی ۵۲۹ قبل از میلاد دانست.

یکی از آثار ارزشمند و بی‌نظیر‌، کاخ زمستانی کورش هخامنشی است که در جنوب غربی برازجان قرار دارد و این اثر عظیم فاصله‌ای حدود 500 متر تا جاده‌ی بوشهر ـ برازجان دارد. این بنای زیبا در سال 529 قبل از میلاد به وسیله‌ی سر سلسله‌ی هخامنشیان یعنی کورش هخامنشی ساخته شده ولی به علت مرگ او در این سال ناتمام مانده و فقط ته ستون‌های کاخ که از سنگ‌های سیاه و زرد رنگ ساخته شده به جا مانده است. در سال 1351 که کارگران در حال حفر کانال جهت رساندن آب به شهر بوشهر بودند، در این مکان به سنگی سیاه دست یافتند که با انعکاس خبر به فرمانداری و اعزام تیمی از باستان‌شناسان به منطقه پس از حفاری متوجه شدند که کاخ زمستانی کورش در این منطقه واقع شده است. این بنا از سال 1351 تا سال 1382 در زیرزمینی مدفون بود که در سال 1382 به همت استاد بزرگ دکتر "علی اکبر سرافراز" حفاری لازم صورت پذیرفت و ته ستون‌ها آشکار شدند و این بنا مورد توجه جهانگردان و علاقه‌مندان به فرهنگ ایران زمین قرار گرفت. از آن سال تا کنون در چند مرحله، حفاری صورت گرفته که هنوز هم به حفاری و کاوش نیاز است. بنا به عقیده‌ی باستان‌شناسان، این بنا در کنار شهر " تا او که" taoke ـ که شهری تاریخی بوده ـ قرار داشته و این شهر مسیر شمالی ـ جنوبی داشته و تا نزدیکی روستای بنداروز ادامه داشته است.

ته ستون‌های این کاخ از نظر معماری بسیار زیبا و در نوع خود بی‌نظیر هستند.
حجاری که بر روی این سنگ‌ها صورت گرفته به شکل دایره است و طرز قرار گرفتن سنگ‌ها بر روی هم، دیده‌ی هر رهگذری را به طرف خود جلب می‌کند و هنر و معماری گذشته‌ی ایران زمین را به یاد می‌آورد که چه زیبا این معماران پر تلاش در کنار رشته کوه گیسکان این سنگ ها را حجاری نموده و پس از آن با طی کردن مسیری طولانی این سنگ‌ها را به منطقه حمل نموده و در این مکان قرار داده‌اند. باستان‌شناسان هدف از ساخت این بنا‌ی عظیم در این منطقه را تسلط داشتن بر‌آب‌های خلیج فارس و نظارت بر ساحل خلیج‌فارس دانسته‌اند که می‌تواند سند محکم و قاطعی از تسلط ایرانیان بر خلیج‌فارس باشد. البته در گذشته راه‌های قدیمی استان یعنی راه توز ـ تا اوکه ـ لیان از کنار این شهر می‌گذشته و شهرهای باستانی استان یعنی سیراف در جنوب و مهرویان و سی‌نیز در شمال و نجیرم و لیان و توز را به هم وصل می‌نموده است.