ما باید این حقیقت را بپذیریم که خیانتی بالاتر از خیانت حاجی ابراهیم قابل تصور نیست و شهامت لطفعلی خان نیز بیهمتاست لیکن در مورد شایستگی‌هایی که مرد اخته برای خود برمیشمرد، باید سخت تردید کند.
۰
.... طرح این بود که لطفعلی خان میبایست از موضعی که در اطراف شهر گرفته است دور شود تا حاجی ابراهیم کلانتر در کمین و گوش به زنگ باشد و یاران لطفعلی خان آزادی بیشتری در اجرای نقشه خود داشته باشند. پس لطفعلی خان از موضعی که داشت عقب نشست. لیکن در این هنگام که حاجی ابراهیم به احساسات و هدفهای اهالی شیراز پی برده بود، دریافت که اجرای طرح قبلی مبنی بر ایجاد یک حکومت متحد امری است امکانپذیر و امنیت او فقط وابسته به آمدن و پیروزی قاجارهاست. پس در کمال وقاحت تصمیم گرفت که شهر را به آنها تسلیم نماید و با شور و هیجان ملتمسانه از آقا محمدخان خواستار شد در حرکت خود به شیراز شتاب کند. خواهش او به خوبی پذیرفته شد و فوراً به مرحله اجرا درآمد لیکن به لطفعلی خان نیز فرصت داد تا دلاوری حیرتآور و استعدادهای نظامی اعجابانگیز خود را بنمایاند.
آقا محمدخان نخست با سپاه پیشقراول خود بر تمام گردنههای بین اصفهان و استخر دست یافت سپس با نیرویی بسیار عظیم در منطقهای نزدیک گردنه "گروح" اردو زد. فزونی سپاه قاجار، استحکام مناطق اشغال شده توسط پیشقراولان، فاصله میان اردوی قاجار و اردوی زند، و کمی نفرات قشون لطفعلی خان، آقامحمدخان را کاملاً از جانب دشمن و احتمال حملة ناگهانی او آسوده خاطر کرد. با این حال لطفعلی خان به زودی از موقعیت دشمن مطلع شد و با یک حرکت اجباری که نظیر آن هرگز در تاریخ ایران دیده نشده است، کوشید تا خود را به گردنه پرسپولیس [استخر؟] برساند و درست هنگامی که قاجارها به صرف شام مشغول بودند، ناگهان به جبهة پیشقراولان حمله کرد و آنها را شکست داد. سپس به قلب سپاه هجوم برد و اردوی دشمن را پس از یک مقاومت خونین، سخت درهم شکست و همه این ماجراها یکی پس از دیگری و با سرعت هرچه بیشتر پشت سر گذاشته شد.
اکنون دیگر مقاومت در برابر لطفعلی خان پیروز، پایان گرفته بود و میگفتند آقامحمد خان فرار کرده است لیکن در یک لحظه شوم، فتحعلی خان نزد لطفعلی خان آمد و از او خواست تا دم سحر به استراحت بپردازد. علت اینکه لطفعلی خان به پذیرفتن این پیشنهاد خائنانه تمایل نشان داد این بود که طول راه و جنگهایی که او و قشونش در پیش داشتند، حقیقتاً استراحت میطلبید. به علاوه شاهزاده زند از نقارهخانه دشمن اعلان پیروزی خود را به عنوان فاتح و پادشاه ایران شنیده بود.
سرانجام صبح برآمد، صبح یاس و اندوه و ناکامیهای لطفعلی خان، زیرا همین که روشنایی بردمید، او دریافت که آقامحمدخان در دورترین نقطة اردوی او. لیکن در همان زمین چادر زده و سپاه پراکنده از هر سو به او پیوسته است.
افراد لطفعلی خان از خستگی سی و شش ساعت راهپیمایی پی در پی و جنگهای سخت که یک نفر در مقابل بیست نفر میجنگید، بیرون نیامده بودند و حالی نداشتند که بتوانند در چنین شرایطی بار دیگر حمله را تکرار کنند. پس لطفعلی خان اجباراً جمع قهرمانان خود را به گروه فشردهتر و کوچکتری مبدل کرد و آهسته و موقر، لیک دلتنگ میدان را ترک گفت.
مرد اخته کوچکترین اقدامی در راه مانع شدن از عقبنشینی او ننمود و با روشی زیرکانه حتی همه کسانی را که میخواستند از روی تملق و چاپلوسی او را متقاعد کنند که دشمن به آسانی قابل شکار است، به سختی سرزنش کرد و گفت: "هرگز به شیر گرسنه، هنگامی که قصد دارد شما را ترک کند، حمله نکنید!"
رویدادهای این شب شوم، همه امیدهای لطفعلی خان را برای بازگرفتن شهر شیراز از چنگال قاجارها، که حالا دیگر بلامانع پیش میرفتند، بر باد داد.
همچنان که آقامحمدخان به سوی شهر بد طالع میراند، حاجی ابراهیم از فاصله به پیشواز او درآمد و دروازههای شهر را به او تسلیم نمود و در عین حال خانواده لطفعلی خان، خانواده او و جان و شرافت همشهریان سابق خود را در اختیار این ظالم سنگدل نهاد.
میگفتند در این لحظه آقامحمدخان به حاج ابراهیم گفته بود: "من در طول زندگی با سه ماجرای خارقالعاده روبهرو شدهام: اول ای حاج ابراهیم، با وسعت و عظمت سیاهی خیانت تو! دوم با شهامت و جسارت لطفعلی خان در حمله به جبهة پیشقراولان در گردنة تختجمشید و سپس در حمله به من! و سوم با سرسختی خودم هنگامی که تقریباً همه چیز از دست رفته بود، لیکن من تا سپیدهدم در میدان برجای مانده بودم."
ما باید این حقیقت را بپذیریم که خیانتی بالاتر از خیانت حاجی ابراهیم قابل تصور نیست و شهامت لطفعلی خان نیز بیهمتاست لیکن در مورد شایستگی‌هایی که مرد اخته برای خود برمیشمرد، باید سخت تردید کند. در همه این مدت آقامحمد خان با فتحعلی خان خیانتکار در تماس و در رابطه بود منظور از قاجارها از صدای "نقارهخانه" و اعلام پیروزی چیز دیگری جز فریب دادن لطفعلی خان در مورد موقعیت حقیقی خودش نبود. این تصمیم از پس پیغامی گرفته شد که برای مرد اخته در این باره فرستادند یعنی به او اطلاع دادند که فتحعلی خان، شاهزاده زند را متقاعد نموده است که اسلحه خود را کنار بگذراد و تا صبح به استراحت بپردازد و این اندرز پذیرفته شده است....
.... به فاصله کمی از کرمان که لطفعلی خان با شهامت همیشگی به دفاع آن مشغول بود، او و اسبش هر دو به زمین افتادند. اسب نجیب به دست چند ناجوانمرد مجروح شد و لطفعلی خان نیز توسط افراد دشمن، زخمهای زیادی برداشت، لیکن از بخت بد او هیچ یک از این زخمها مهلک نبودند و در این حال بود که اسیر شد و او را به نزد آقامحمدخان بردند.
از شاهزاده شکست خورده، سخنی جز راست و شرافتمندانه شنیده نشد. پس آقامحمدخان دستور داد آناً چشمهای لطفعلی خان را درآوردند و سپس آن چنان رفتار شنیعی کردند که از شدت زشتی و هولناکی به زبان نمیآید.
پس از بازگشت به بصره، من تا مدتها به تماس و مکاتبة منظم با لطفعلی خان ادامه دادم و او در هر نامهاش اصرار میورزید هر چه زودتر خودم را به او برسانم.
با شکست و مرگ او سلسله زندیه پایان گرفت و افراد خانوادهاش به مصیبتهای زیادی گرفتار شدند. شایستگیها و دلاوریها و پایداریهای لطفعلی خان، موضوع تصنیفها و ترانههایی شد که مردم در کوچه و بازار میخواندند و ورد زبانشان بود از جمله ترانهها این است که قسمتی از آن نقل میشود:
بالای بان اندران
قشون آمد مازندران
جنگی کردیم نیمه تمام
لطفی میره شهر کرمان
باز هم صدای نی میاد
آواز پی در پی میاد
حاجی تو را گفتم پدر
تو ما را کردی در بدر
خسرو دادی دست قجر
لعنت به ریش تو پدر
باز هم صدای نی میاد
آواز پی در پی میاد
لطفعلی خان بوالهوس
زن و بچهاش بردند طبس
مانند مرغی در قفس
طبس کجا تهران کجا
باز هم صدای نی میاد
آواز پی در پی میاد
لطفعلی خان مرد رشید
هر کس رسید آهی کشید
مادر، خواهر، جامه درید
لطفعلی خان بختش خوابید
باز هم صدای نی میاد
آواز پی در پی میاد
*بهارستان . شماره111
cafetarikh.com/news/30461
تگ ها
تمام حقوق محفوظ بوده و استفاده از مطالب سایت با ذکر منبع بلامانع است.