آیا صفر ماه نحسی است؟

دومین ماه قمری ماه صفر است. صفر از ریشه «صفر» به معنی تهی و خالی است. از آنجا که مردم دوران جاهلیت با فرارسیدن ماه صفر به جنگ روی می‌آوردند و خانه‌ها خالی می‌ماند؛ از این رو به آن صفر گفته‌اند.

آغاز جنگ صفین در سال 37 قمری، آوردن سر مبارک امام حسین علیه السلام به دمشق، اربعین امام حسین علیه السلام، ولادت امام محمد باقر علیه السلام در سال 57 قمری، ولادت امام کاظم علیه السلام در سال 128 قمری، شهادت زید بن علی بن الحسین علیه السلام در سال 121 قمری، شهادت عمار بن یاسر و خزیمه بن ثابت ذو الشهادتین در جنگ صفین در سال 37 قمری، رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در سال 11 قمری، شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام در سال 50 قمری، شهادت امام رضا علیه السلام در سال 203 قمری و .. از جمله حوادث این ماه است.(1)

ماه حزن شیعیان
شیعیان إثنی عشری و محبان اهل بیت علیهم السّلام، ماه صفر را از ایام سوگواری سال می‌دانند. زیرا در ابتدای این ماه خانواده امام حسین علیه السّلام و بازماندگان واقعه کربلا را به صورت اسیری وارد شام نمودند و آنان را در فشار روحی و روانی و مورد تحقیر و توهین قرار دادند، به طوری که یکی از فرزندان خردسال امام حسین علیه السّلام، به نام رقیه (س)، بر اثر این سختی‌های طاقت فرسا، در دمشق به لقاءاللّه پیوست. هم چنین، بیستم این ماه، اربعین شهادت امام حسین علیه السّلام و یارانش در کربلا است.
بنا به روایت علمای شیعه و برخی از علمای اهل سنت، در 28 صفر، رحلت جانگداز رسول گرامی اسلام حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله و شهادت سبط پیامبر، حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام و در آخر این ماه، شهادت ثامن الحجج حضرت علی بن موسی الرضا علیه السّلام واقع شده است. بدین جهت، شیعیان این ماه را همانند ماه محرم، به سوگواری می‌پردازند. در بسیاری از مراسم‌ها و محافل مذهبی، دو ماه محرم و صفر را پشت سر هم گرامی می‌دارند و در آن‌ها به عزاداری مشغول می‌باشند.

آیا صفر ماه نحسی است؟

معروف است که ماه صفر ماه نحسی است . اما نظرات در این باره متفاوت است. علامه طباطبایی (ره) در باره سعادت و نحوست ایام می گوید: مـا بـه هـیـچ وجـه نـمـى تـوانـیـم بـر سعادت روزى از روزها، و یا زمانى از ازمنه و یا نـحـوسـت آن اقـامـه بـرهـان کـنـیـم، چـون طـبیعت زمان از نظر مقدار، طبیعتى است که اجزا و ابعاضش مثل هم هستند و خـلاصـه یـک چیزند، پس از نظر خود زمان فرقى میان این روز و آن روز نیست، تا یکى را سـعـد و دیگرى را نحس بدانیم، و اما عوامل و عللى که در حدوث حوادث موثرند، و نیز در به ثمر رساندن اعمال تاثیر دارند، از حیطه علم و اطلاع ما بیرونند، ما نمى توانیم تـکـه تـکـه زمـان را بـا عـوامـلى کـه در آن زمـان دسـت در کـارنـد بـسنجیم، تا بفهمیم آن عـوامل در این تکه از زمان چه عملکردى دارند، و آیا عملکرد آنها طورى است که این قسمت از زمان را سعد مى کند یا نحس، و به همین جهت است که تجربه هم بقدر کافى نمى تواند راه گـشـا بـاشـد، چـون تـجـربـه وقـتـى مـفـیـد اسـت کـه مـا زمـان را جـداى از عوامل در دست داشته باشیم، و با هر عاملى هم سنجیده باشیم، تا بدانیم فلان اثر، اثر فـلان عـامـل اسـت، و مـا زمـان جـداى از عـوامـل نـداریـم، و عوامل هم براى ما معلوم نیست .

و به همین علت است که راهى به انکار سعادت و نحوست هم نداریم، و نمى توانیم بـر نـبـودن چـنـیـن چـیزى اقامه برهان کنیم، همان طور نمى توانستیم بر اثبات آن اقامه بـرهـان کـنـیـم، هـر چـنـد کـه وجـود چـنـیـن چـیـزى بـعـیـد اسـت، ولى بـعید بودن، غیر از محال بودن است، این از نظر عقل.(2)

شیخ عباس قمی (ره) هم پیرامون اعمال ماه صفر می گوید: بدان که این ماه (صفر) معروف به نحوست است و شاید سبب آن، واقع شدن وفات رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله است در آن، هم چنان که نحوست دوشنبه به این سبب است. و یا به جهت آن است که این ماه، بعد از سه ماه حرام (ذی قعده، ذی حجّه و محرم الحرام) واقع شده که در آن سه ماه، حرب و قتال نبوده و در این ماه، شروع به قتال می‌نمودند و خانه و منازل از اهلش خالی می‌شد. و این هم یک سبب است در وجه تسمیه آن، به صفر.
به هر حال، از برای رفع نحوست، هیچ چیز بهتر از تصدقات و ادعیه و استعاذات وارده نیست. و اگر کسی خواهد محفوظ بماند از بلاهای نازله در این ماه، در هر روز ده مرتبه بخواند این دعایی را که «محدث فیض» روح الله روحه، در «خلاصة الاذکار» ذکر فرمود: یا شدید القوی، و یا شدید المحال، یا عزیز، یا عزیز، ذلّت بعظمتک جمیع خلقک، فاکفنی شَرّ خلقک، یا محسن، یا مجمل، یا منعم، یا مفضل، یا لا اِله الّا اءنت، سبحانک إ نّی کنتُ مِن الظّالمین، فاستجبناله و نجّیناهُ من الغمّ، و کذلک ننجیِ المؤ منین، و صلّی اللّه علی محمّد و آله الطّیبین الطّاهرین.

دعاهای ویژه ماه صفر

در این زمینه آیت الله مکارم شیرازی در پاسخ به سؤالی درباره نحوست ماه صفر می گوید: یام ذاتاً سعد و نحس ندارد، مگر به خاطر حوادثی که در آن واقع شده و لذا چون در ماه صفر سه تن از معصومین علیهم السلام چشم از جهان بسته اند و همچنین مشکلاتی که برای اسرای کربلا پیش آمد، ممکن است عنوان نحس به خود گرفته باشد به علاوه چون ماه حرام تمام می شده و دوباره جنگ و نزاع در بین قبایل عرب صورت می گرفته است؛ و به هر حال می توان تاثیر آنها را با صدقه و دعا حل کرد.

از آیت الله بهجت (قدّس سرّه) هم پرسیده شد: آیا ماه صفر آنچنان که مشهور است نحس و شوم است؟ در پاسخ فرمودند:چطور ممکن است ماهی که حضرت رسول (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در آن رحلت کرده اند نحس و شوم

نباشد؟؛ برای دفع نحوست وشرّ آن دعاهای ویژۀ این ماه را بخوانید.(3)

آیت الله حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی می گوید: معروف است که ماه صفر بخصوص چهارشنبه آخر آن نحس مى باشد که در این مورد روایتى نداریم .شاید این نحوست بخاطر رحلت پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) در این ماه و نیز این سخن پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) باشد که فرموده اند: کسى که مرا به تمام شدن ماه صفر مژده بدهد، او را به بهشت بشارت مى دهم. که باین ترتیب مى توان این مطلب را ثابت کرد. و هنگامى که نحوست این ماه ثابت گردید باید به انجام اعمال مناسب در آن پرداخته ، آن را از مراسم بزرگ مصیبت دانسته و با خداى بزرگ در مورد نبودن آن حضرت (صلى الله علیه و آله و سلم ) و از دست دادن سعادتهاى زمان حضور او و گمراهى مردم بعد از وفاتش مناجات نموده و از سرکشى منافقین و ستم ستمکاران و پلیدى دشمنان براى او بگوید.

پانوشتها:

    هدایة الانام الی وقایع الایام، محدث قمی، ص 63؛ مفاتیح الجنان، ص 532
    المیزان،ج 19،ص 71
    کتاب نفس مطمئنّه،تدوین توسط مهدی عباسی
    کتاب المراقبات - فصل ماه صفر