پیش‌بینی کرزن از آینده خرمشهر

بعد از آنکه موضوع وجود منابع نفتی در جنوب ایران مطرح شد، بسیاری از افراد و گروه‌های سیاسی آینده روشنی را برای خوزستان متصور شدند. کرزن از جمله کسانی است که چنین تصوری را در کتاب خود مطرح کرده بود. با این منظور از پیش‌بینی خوزستان روشن، چپاول اموال نفتی آن بود که از طریق اقدامات خاص انگلیس از طریق تامین امنیت آن با ترفندهای مختلف به وجود آمد:

«لرد کرزن در کتاب ایران و قضیه ایران که حدود بیست سال پیش از این تاریخ تدوین کرده بود، آینده درخشانی را برای خوزستان پیش‌بینی می‌کرد. او از سوابق فعالیت‌هایی که قبلاً برای کشف نفت انجام گرفته بود اطلاع داشت، از کاکس هم انتظار می‌رفت هر گونه که خود می‌داند اقدامات لازم و فوری به عمل آورد. در حقیقت روند حوادث بر اتخاذ هر نوع تصمیم‌گیری پیشی گرفت، چاه‌های نفت مسجدسلیمان فوران کرد و دور جدیدی در تاریخ سیاسی و اقتصادی ایران آغاز گردید. نخستین چیزی که اذهان را به خود مشغول می‌داشت، مسئله لوله کشی از مسجدسلیمان به یکی از بنادر خلیج‌فارس بود، اطمینان وجود داشت، این کار پس از مذاکره با خوانین بختیاری و شیخ خزعل خالی از اشکال خواهد بود. بزرگترین نگرانی این بود که: «آیا شرکت‌های بزرگ نفت آمریکا و هلند و همچنین روسیه تزاری در مقابل این فعالیت‌ها که توأم با ورود یک رقیب سرسختی در صحنه معاملات نفتی است ساکت و صامت خواهند نشست؟ آیا در راه حصول پیروزی‌های نهایی مقامات انگلیسی موانع ایجاد نخواهند کرد؟ آیا شرکت‌های ذی نفع برای اینکه در قسمت بهره‌برداری نفت منابع خوزستان هم نظارتی داشته باشند، به تلاش و تکاپو نخواهند افتاد؟ آیا شرکت نفت برمه تمام هزینه‌های مورد نیاز این منطقه را تأمین خواهد کرد؟» پاسخ سئوالات به این شکل داده شد که وزارت دریاداری انگلیس رأساً ابتکار عمل را در دست گرفت و با کمک‌های بی‌دریغ چرچیل دولت بریتانیا سهام عمده شرکت را از آن خود کرد.»

منبع: حسین آبادیان، بحران مشروطیت در ایران، تهران، موسسه مطالعات و پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌های سیاسی، 1383، صص 599- 600