روایت ناصرخسرو از چاه زمزم

جوان و تاریخ

بئر زمزم از خانه کعبه هم سوی مشرق است، و بر گوشه حجرالاسود است. و میان بئر زمزم و خانه چهل و شش ارش است. و فراخیِ چاه سه گز و نیم در سه گز ونیم است. و آبش شوری دارد لیکن بتوان خورد. و سر چاه را حظیره کرده اند از تخته های رُخامِ سپید، بالای آن، دو ارش. و چهار سویِ خانه زمزم آخرها کرده اند که آب در آن ریزند و مردم وضو سازند. و زمینِ خانه زمزم را مشبّک چوبی کرده اند تا آب که می ریزند فرو می رود. و درِ این خانه سوی مشرق است. و برابرِ خانه زمزم، هم از جانب مشرق، خانه ای دیگر است مربّع، و گنبدی بر آن نهاده، و آن را سقایة الحاج گویند. اندر آنجا خُمها نهاده باشد که حاجیان از آنجا آب خورند. و از این سقایة الحاج سوی مشرق خانه ای دیگر است طولانی، و سه گنبد بر سر آن نهاده است، و آن را خزانة الزیت گویند، اندر او شمع و روغن و قنادیل باشد. و گِرد بر گِرد خانه کعبه ستونها فرو برده اند. و بر سرِ هر دو ستون چوبها افکنده و بر آن تکلفات کرده از نقارت و نقش، و بر آن حلقه ها و قلابها آویخته تا، شب، شمعها و چراغها بر آنجا نهند و قندیل آویزند؛ و آن را مشاعل گویند. و میان دیوارِ خانه کعبه و این مشاعل ـ که ذکر شد ـ صد و پنجاه گز باشد، و آن طوافگاه است. و جمله خانه ها که در ساحتِ مسجد الحرام است، بجز کعبه معظّم ـ شَرَّفَهَااللّه ُ تَعالی ـ سه خانه است: یکی خانه زمزم و دیگر سقایة الحاج و دیگر خزانة الزیت. و اندر پوشش که بر گِردِ مسجد است، پهلوی دیوار، صندوقهاست از آنِ هر شهری از بلاد مغرب و مصر و شام و روم و عراقَیْن و خراسان و ماوراءالنهر و غیره. و به چهار فرسنگی از مکّه، ناحیتی است از جانب شمال، که آن را برقه گویند: امیر مکّه آنجا نشیند با لشکری که او را باشد. و آنجا آب روان و درختان است. و آن ناحیتی است در مقدار دو فرسنگ طول و همین مقدار عرض. و من در این سال، از اول رجب، به مکّه مجاور بودم. و رسمِ ایشان است که مدام در ماه رجب هر روز درِ کعبه بگشایند، بدان وقت که آفتاب برآید.