قتل صدراعظم به روایت مورخان

سید ابوالقاسم قائم‌مقام مشهور به قائم‌مقام فراهانی صدر اعظم ایران، سیاست‌مدار، ادیب، شخصیت برجسته و تأثیرگذار ایران‌زمین در عرصه حکومت و سیاست و نیز ادب و هنر نیمهٔ اول قرن سیزدهم هجری بود.

لسان‌الملک سپهر در اثر معروف خود «ناسخ التواریخ» درباره فاجعه قتل صدراعظم ایران چنین می‌نویسد:
«مع القصه بعد از بازداشتن قائم مقام در بالاخانه دلگشا شاه غازی فرمودند؛ نخستین قلم و قرطاس را از دست او بگیرند و اگر خواهد شرحی به من نگار کند نیز نگذارید که سحری در قلم و جادویی در بنان و بیان اوست که اگر خط او را بینم فریفته شوم و او را رها کنم. پس برحسب فرمان عوانان دژخیم ادات نگارش او را گرفته از بالاخانه دلگشا فرود کردند و در بیغوله‌ای که حوضخانه خوانند محبوس داشتند و بعد از شش روز در شب شنبه سلخ (30) صفرش خپه (خفه) کردند و جسدش را در جوار در جوار بقعه شاهزاده عبدالعظیم رضی الله عنه به خاک سپردند.»
صنیع‌الدوله نیز در کتاب «منتظم ناصری» این واقعه را به صورت مرگ طبیعی جلوه داده و نوشته است:
«... او را (قائم مقام را) به نگارستان احضار کرده سه روز در اینجا محبوس بود تا درگذشت و در بقعه حضرت عبدالعظیم مدفون گشت.»
به گفته اعتمادالسلطنه در کتاب «صدرالتواریخ»، قائم مقام برپایه خدمات نمایانی که انجام داده و زحماتی که برای کوتاه کردن دست مدعیان سلطنت بر خود هموار کرده بود اطمینان داشت که پادشاه او را نه تنها سیاست نمی‌کند بلکه برکنار هم نخواهد کرد و به این جهت همچنان هتاکی بسیار می‌کرد و محض اقتدار خود بعضی مردمان جدید بی‌رتبه را بر سرکار می‌آورد و کسان خود را به جای آنها منصوب می‌کرد.
به نوشته رضا قلی خان هدایت در «روضه الصفا ناصری»:
«محمدشاه با حاجی میرزا آقاسی ایروانی و حاجی زین‌العابدین شیروانی و میرزا نصرالله اردبیلی و میرزا مسلم خوئی و میرزانظر علی حکیم‌باشی که از بدو جوانی مورد اعتمادش بودند در خلوت گفت‌گو و مشورت می‌کرد و گاهی از سوء اعمال و افعال وزیرش به آنها شکایت می‌نمود و آنها نیز سخنانی مقرون به‌صواب و صلاح وقت معروض می‌داشتند.»