بحران ها و مناقشات قومی بعد از انقلاب مشروطیت

1285ش/ 1907 م

شورش بهرام خان در بلوچستان

ازجمله شورشهایی که در بلوچستان در دوران پس از مشروطه شاهد آن هستیم باید به تشکیل حکومت در این منطقه توسط بهرام خان و در ادامه دوست محمدخان بارانزهی از روسای طوایف بلوچ یاد کنیم. وی در چندین مرتبه با قوای دولت مرکزی درگیر شد ولی قوای دولتی نتوانستند کاری را از پیش ببرند. در سال 1907 بهرام خان با همیاری سعید خان آخرین قلعه قاجار در بمپور را تحت سلطه خود در آورد. در سال 1910 وقتیکه حکومت قاجار نیروی های خود را برای تسخیر دوباره بمپور علیه بهرام خان اعزام کرد دوباره با شکست مواجه شد. در واقع، چنین نبردی شهرت و قدرت بهرام خان را افزایش داد تا حدی که لقب حاکم بلوچستان به او داده میشد. بهرام خان همچنین توانست هم برخی از طوایف سرکش منطقه سرحد بلوچستان و هم مناطقی از مکران را که قبلا تحت سلطه سردار سعید خان بودند، را نیز تحت سلطه خود درآورد.

1286ش/ 1908 م

شورش اسماعیل اقا سمیتقو

اسماعیل آقا شکّاک ملقب به سردار نصرت، فرزند محمدآقا و نوه علی‌خان شکاک معروف به سمکو و مشهور به سمیتقو بود.سمکو نخست در سال‌های مقارن با نهضت مشروطه و آشوب حاصل از تجاوزات مرزی عثمانی‌ها، در سال 1325 قمری با تاخت و تاز در سلماس و نواحی مجاور آن، نام خود را بر سر زبان‌ها نهاد. در مراحل بعد که با اشغال نظامی آذربایجان به دست روسیه تزاری و اقتدار فزاینده روس‌ها در این حوزه توأم شد، او در مقام فرمانده یک نیروی مرزی در سلماس، تحت حمایت مقامات محلی روسیه قرار گرفت. در این سالها صحنه آذربایجان، عرصه درگیری و منازعات خونینی میان کردهای طرفدار روسیه به رهبری اسماعیل آقا و طایفه جلوی آشوری و مسیحیان طرفدار امپراطوری عثمانی به رهبری بنیامین مارمیشون بود. با خاتمه جنگ جهانی اول در صفر 1337 که به مراجعت نیروهای عثمانی و طرفدار مسیحیان از خاک ایران منتهی شد و همچنین با توجه به ناتوانی مقامات کشور در اعاده نظام منطقه، عرصه بر اقتدار فزاینده سمیتقو گشوده شد. سمیتقو سرانجام در اواخر تیر 1309 شمسی با گروهی از افرادش وارد اشنویه شد و هنگام مذاکره با مقامات نظامی، در 27 تیر به خدعه کشته شد.

1293ش/1915 م

قیام رئیسعلی دلواری

رئیسعلی در عصر مشروطیت، جوانی 24 ساله، بلند همت، شجاع، در صدق و صفا کم مانند و در حب وطن و توکل به خدا، ضرب المثل بود. رییسعلی بعد از این که قوای اشغال گر انگلیس بوشهر را به تصرف خود درآوردند، با شجاعتی وصف ‏ناپذیر به مقابله با تجاوزگران پرداخت و شکست‏ های سنگینی بر آنان وارد کرد.قیام مردم تنگستان بر روی هم هفت سال به طول انجامید . با شروع دوران استبداد صغیر، رئیس علی به همراه سیدمرتضی علم‌الهدی اهرمی به مبارزه علیه استبداد صغیر پرداخت. جنگ میان رئیس علی و دلیران تنگستان از یک سو و انگلیسی ها و خوانین متحد آنان از سوی دیگر به طور پیاپی و پراکنده ادامه یافت و انگلیسی ها نتوانستند بر رئیس علی و یارانش تفوق یابند. تا این که در گیرودار حمله انگلیسی ها به بوشهر در دوازدهم شهریور 1294 ش برابر با 23 شوال 1333 ق هنگامی که رئیس‌علی در محلی به نام «تنگک صفر» قصد شبیخون به قوای انگلیسی ها را داشت، از پشت مورد هدف گلوله یکی از همراهان خائن قرار گرفت و در دم به شهادت رسید.

1298ش/ 1920 م

شورش خداوردیخان در خراسان

کلنل محمد تقی پسیان به عنوان والی خراسان و ریاست ژاندارمری، در راستای حفظ امنیت خراسان عرصه را بر بسیاری از شورشیان خراسانی از قبیل خداوردی سردار(معروف به خدو سردار) و مرسل خراسان و زبر دست خان درگزی تنگ کرد و با خاموش کردن شورش آن ها زمینه سوء استفاده سایر اشرار و نیز برخی از خوانین خراسان را از نا امنی های موجود، از بین برد.

1298ش/ 1920 م

قیام کلنل پسیان

کلنل محمدتقی خان پسیان فرزند یاور محمدخان پسیان (عنایت‌السلطان) به عنوان ریاست ژاندارمری خراسان، با سرعت و شایستگی درجات نظامی را سپری نمود و هنگام جنگ جهانی اول و تجاوز قوای بیگانه به ایران، در اثر « جنگ مصّلا» شهرت شجاعتش در همه جا پیچید. پس از کودتای سوم اسفند سال 1299 خورشیدی و روی کار آمدن دولت سیدضیاءالدین طباطبایی، کلنل پسیان طبق دستور رئیس دولت، در سیزدهم فروردین ماه 1300 خورشیدی اقدام به دستگیری احمد قوام (قوام‌السلطنه) والی خراسان کرد و پس از مصادره اموال وی، او را تحت الحفظ به تهران فرستاد و خود کفالت استانداری خراسان را به عهده گرفت. به دنبال سقوط حکومت صد روزه سیدضیاءالدین، قوام‌السلطنه از زندان خارج شد و در کاخ فرح‌آباد فرمان رئیس‌الوزرائی خود را از احمدشاه قاجار دریافت کرد. کلنل پسیان چون از حکومت قوام‌السلطنه بیمناک شده بود به فکر طغیان افتاد و مصمم گردید که خود زمام امور خراسان را در دست گیرد. برخورد شدید کلنل با قوام‌السلطنه از اواخر مرداد 1300 خورشیدی رنگ دیگری به خود گرفت. قوام‌السلطنه طی ارسال تلگرافهایی که به حاکمان و خوانین منطقه می‌فرستاد، کلنل را یاغی و متمرّد معرفی می‌کرد و آنان را علیه وی برمی‌انگیخت. در کشاکش بین کلنل و قوام السلطنه، کلنل با شنیدن خبر شورش کردهای قوچان، برای سرکوبی شورش، از مشهد راهی قوچان شد و در جعفرآباد در دو فرسنگی قوچان جنگ سختی بین قوای کلنل و کردهای قوچان درگرفت. این جنگ که در روز دوشنبه نهم مهر ماه 1300 خورشیدی اتفاق افتاد به شکست نیروهای ژاندارم منتهی شد و کلنل در حالی که یکه و تنها مانده بود، کشته شد و پس از مرگ، قوای اکراد قوچان سرش را از بدن جدا کردند.

17 فروردین 1299 ش/ 1921م

قیام شیخ محمد خیابانی

شیخ محمد خیابانی از جمله مبارزینی است که در سالهای پایانی حکومت قاجار در نقاط مختلف کشور به مقابله با استعمار و استبداد پرداخت. شیخ محمد مدتی امام جماعت مسجد جامع تبریز شد و سپس به دوره دوم مجلس شورای ملی که در آبان 1288 آغاز به کار کرد، راه یافت. هنگام اولتیماتوم روسیه تزاری برای بیرون راندن مستشاران خارجی و ادامه اقامت مستشاران روسی در ایران که با موافقت احمد شاه رو به رو شد و به تعطیلی مجلس دوم انجامید، شیخ محمد خیابانی به مبارزه علیه حضور استعماری بیگانگان ادامه داد. پس از تعطیلی مجلس دوم به تبریز بازگشت و مبارزات سیاسی خود را سازمان تازه‌ای بخشید.مهمترین بخش این مبارزات، قیام وی در برابر پیمان 1919 وثوق‌‌الدوله بود.شیخ محمد خیابانی در آستانه انتخابات دوره چهارم مجلس، مردم را از رأی دادن به سیاسیون وابسته به انگلیس یا روسیه برحذر داشت. او برای واداشتن وثوق‌الدوله به لغو معاهده، در بهار 1299ش. به مبارزه مسلحانه روی آورد و در روزهای میانی فروردین همان سال در برنامه‌ای از پیش طراحی شده، تمامی ادارات و مراکز دولتی تبریز را تصرف کرد. مشیرالدوله ریاست دولت وقت برای پایان دادن به قیام خیابانی، مخبرالسلطنه حاکم تبریز را مأمور فرو نشاندن این قیام کرد. مخبرالسلطنه پس از چند دوره مذاکره بی‌حاصل با شیخ محمد خیابانی، سرانجام به کمک قوای قزاق عملیات نظامی بزرگی را علیه نیروهای وفادار به خیابانی به راه انداخت. در جریان این نبرد نیروهای شیخ سرکوب شده و شیخ محمدخیابانی نیز در 22 شهریور 1299 به شهادت رسید.

ادامه دارد....