در مورد فعالیتهای انقلابی حیدرخان عمواغلی نکته نظرات بسیار متفاوتی وجود دارد، برخی وی را یک فدایی انقلابی می دانند که با اقدامات خود افراد زیادی از مخالفین مشروطه را از میان برداشت و عده ای نیز وی را یک تروریست معرفی می کنند. علی حاتمی در فیلم ستارخان ساخته 1351ه.ش توجه ویژه ای به حیدرخان عمواغلی داشته است، البته به نظر می رسد که حاتمی سعی داشته تا در این فیلم از حیدرخان چهره ای بیشتر منفی ارایه کند،که شاید بی ربط با فضای ضد چپ حکومت پهلوی در اوایل دهه 50 شمسی نباشد.
۰
معرفی رهبران آذربایجانی انقلاب مشروطیت(2)
حیدرخان عمواغلی؛ مهندسی انقلابی
پس از آنکه مظفر الدین شاه هنگام بازگشت از سفر اول خود به اروپا در باکو دستور خرید یک دستگاه مولد برق به قیمت هشت هزار تومان نقره برای حرم امام رضا (ع) را صادر کرد، حیدرخان به دعوت حاج میرزا محمود میلانی از بازرگانان تبریز، مسئول خرید ماشین و لوازم مربوطه شد و برای راه اندازی برق حرم به مشهد رفت. طبق اسناد وزارت نیرو بعد از دربار شاه این اولین بار بود که صنعت برق (1280ه.ش) به ایران وارد می شد. وی در مشهد به نشر افکار حزب سوسیال دموکرات پرداخت و با افرادی همچون ملک الشعرای بهار ارتباط و همکاری داشت.
حیدر خان سپس به تهران رفت و مدتی را در بانک استقراضی، راه آهن و و در سمت متصدی کارخانه چراغ برق تهران مشغول به کار شد. اشتغال به مشاغل مختلف فرصت آشنایی با زندگی فلاکت بارکارگران و اوضاع اقتصادی و اجتماعی آن دوره ایران را برای وی به دنبال داشت و بدین ترتیب حیدرخان به نشر افکار انقلابی در میان توده ها پرداخت و در تهران و سایر شهرها به ایجاد حوزه ها و محافل سوسیال دموکراسی مبادرت ورزید. از مهمترین اقدامات وی می توان به تشکیل حوزه مخفی اجتماعیون عامیون تهران، مرکز غیبی تبریز با همکاری علی مسیو و کمیته ستاری (ستارخان) رشت که در تربیت مجاهدین انقلاب مشروطیت مانند ستار خان و باقر خان نقش مهمی را داشتند اشاره کرد.
وی سپس به اروپا رفت و به تکمیل معلومات فنی خویش پرداخت. حیدرخان به توصیه انجمن مجاهدین فنون مختلف ساخت بمب و نیز سایر سلاحهایی که به درد مبارزات انقلابی می خورد را آموخت و در سال 1286 شمسی یک سال پس از اعلام مشروطیت به ایران بازگشت. حیدر خان عمو اغلی در این دوره مهمترین فعالیتهای انقلابی خود را به انجام رساند، که از آن جمله می توان به اجرای چند رشته عملیات مسلحانه تحت رهبری وی اشاره کرد که مستبدان و مخالفان مشروطه را به ترس انداخت. نقشه ترور اتابک اعظم که توسط عباس آقا تبریزی انجام گرفت، حمله به خانه علا الدوله که حیدرخان شخصا در آن شرکت داشت و نیز متهم به ترور آیت الله بهبهانی که پس از دستگیری از این اتهام تبرئه شد، از مهمترین اقدامات وی در این برهه می باشد که اختلاف نظرهای بسیاری در مورد مفید و یا غیر مفید بودن آنها برای مشروطه وجود دارد.
پس از به توپ بسته شدن مجلس به باکو رفت و در آنجا همراه عده ای داوطلب فدایی برای مبارزه با استبداد صغیر و یاری مجاهدین تبریز به ایران آمد و به همکاری علی مسیو و مرکز غیبی به سازماندهی قیام تبریز پرداخت. حیدر خان با بمبی که برای شجاع نظام مرندی از مخالفین سرسخت مشروطه و از محاصره کنندگان تبریز فرستاد، وی را به همراه پسرش ترور کرد. حیدرعمواغلی مامور از میان بردن محمد علی شاه گردید و با بمب هایی که خود ساخته بود به کالسکه شاه حمله کرد ولی شاه جان سالم به در برد. درحالی که وی بازداشت شده بود و در انتظار اعدام به سر می برد به کمک کمیته سری موفق به فرار می شود و از راه بغداد و استانبول به اروپا می رود. وی از مخالفین سرسخت قرارداد 1907 بود و با تلاشهای وی توجه اروپائیان به این مساله جلب شد و در کنفرانس 1912 حزب بلشویک در پراگ به پیشنهاد لنین قطعنامه ای در مخالفت با این تقسیم بندی ایران صادر می شود. در طول جنگ جهانی اول در حکومت ملی موقت در قم و سپس در کرمانشاه شرکت فعال داشت. در طول سال 1917 بنا به دعوت سید حسن تقی زاده به برلین می رود و در انتشار مجله کاوه به وی کمک می کند. حیدر خان همچنین در تاسیس حزب کمونیست ایران در سال 1299ه.ش نقش اساسی را داشت و به عنوان اولین دبیرکل آن و نیز در اولین کنگره خلق های شرق به نمایندگی ایران انتخاب شد.
با شروع جنبش جنگل پس از توافق با میرزاکوچک خان به این جنبش پیوست و برای جنگلی ها پول و اسلحه فراهم ساخت. اما پس از چندی با بروز اختلاف در جنبش در یکی از روستاهای گیلان به احتمال فراوان در آبان ماه 1300ه.ش محاصره و کشته شد. در حالی که در مورد چگونگی مرگ وی اختلاف نظر وجود دارد اما برخی منابع کشته شدن حیدرخان با اطلاع میرزا کوچک خان را تایید کرده اند. و بدین ترتیب یکی از اولین و موثرترین اشخاص در شکل گیری سوسیال دموکراسی و جریان چپ انقلابی در ایران، که در طول انقلاب مشروطه و مخصوصا استبداد صغیر به شکل گیری سازمان های مخفی و انقلابی در ایران مبادرت ورزیده بود در 41 سالگی چشم از جهان فروبست. در مورد فعالیتهای انقلابی حیدرخان عمواغلی نکته نظرات بسیار متفاوتی وجود دارد، برخی وی را یک فدایی انقلابی می دانند که با اقدامات خود افراد زیادی از مخالفین مشروطه را از میان برداشت و عده ای نیز وی را یک تروریست معرفی می کنند. علی حاتمی در فیلم ستارخان ساخته 1351ه.ش توجه ویژه ای به حیدرخان عمواغلی داشته است، البته به نظر می رسد که حاتمی سعی داشته تا در این فیلم از حیدرخان چهره ای بیشتر منفی ارایه کند،که شاید بی ربط با فضای ضد چپ حکومت پهلوی در اوایل دهه 50 شمسی نباشد.
cafetarikh.com/news/20659
تگ ها
تمام حقوق محفوظ بوده و استفاده از مطالب سایت با ذکر منبع بلامانع است.