تقابل خدا محوری و اومانیسم در مشروطیت

موضوع کتاب «تمایزات مشروطه خواهان مذهبی و غرب‌گرا» سیاسی- اجتماعی است که طلاب و دانشجویان مخاطبان تخصصی این کتاب هستند. انقلاب مشروطه، از مقاطع مهم و سرنوشت ساز در تاریخ ایران است. در این انقلاب، دو گروه دچار اختلافات شدند: مشروطه خواهان مذهبی و جریان گرا.

محمدصادق مزینانی در این کتاب کوشیده تا در پنج بخش مفصل، با ارائه اسناد و شواهد معتبر تاریخی، چگونگی رویارویی جریان‌های مشروطه خواهان مذهبی و جریان گرا و فراز و فرود آن‌ها را شناسایی و تمایزات این دو را معرفی کند و سپس آن جریان‌ها را با حوادث و جناح‌های پس از انقلاب اسلامی تطبیق دهد.

مولف در این اثر رشته سخن را با تحقیق و بررسی تعاریف سنت و تجدد و رویارویی در جریان سنت‎گرایی و تجددگرایی آغاز می‎کند و در فصل نخست درباره دیدگاه‎های مشروطه‎خواهان مذهبی و عالمان این جریان و نقاط اشتراک و تمایزات آنان سخن گفته و سپس از افرادی چون ملکم‎خان ناظم الدوله، آخوندزاده، طالبوف، تقی‎زاده و دیگر هم‎مسلکان آن‎ها با عنوان مشروطه‎خواهان سکولار و پیشگامان غرب‎گرایی نام می‎برد.

نویسنده در ادامه راجع به مبانی نظری و معرفتی مشروطه‎خواهان غرب‎گرا ذیل عناوین: خدا محوری و اومانیسم، عقل‎گرایی، علم‎گرایی و سکولاریسم بحث می‎کند. در بخش سوم، نویسنده تلقی و تفسیر از مشروطه و ارکان آن، جایگاه قانون اساسی و مجلس شورای ملی در تصمیم‎گیری‎ها و حد و حدود مجلس در قانونگذاری را از دو دیدگاه متفاوت مورد بررسی قرار داده و به معیارها و ملاک‎های آنان در قانون گذاری اشاره می‎کند.

وی در دو بخش پایانی درباره شعارهای سیاسی طرح شده در مشروطیت همچون آزادی و قانون گرایی و نیز دیگر مسائل تاریخی و اجتماعی با استناد به شواهد و گفته‎های دو جریان به تفصیل سخن می‎گوید.