لنگیدن یک ملک با دیوانگی تیمور لنگ

در شعبان سال 736 هجری (715 شمسی - 1332 میلادی) در منطقه ماورالنهر و در محلی به نام «کش» فرزندی متولد گردید که نامش را "تیمور" نهادند که بعدها از نامداران و نام آوران جهان شد و آوازه جهانگیری و فتوحات او در دنیای آن روزگاران طنین‌انداز گردید.پدر وی "امیر طراغای" و نام قبیله ترک زبانش «برلاس»؛ شاخه ای از اقوام تاتار بود"تیمور" که در زبان ازبکی معنی «آهن» می دهد به «لنگ» و «گورکان» ملقب بوده است.به طور کلی سالهای نخستین زندگی تیمور تا پیش از به قدرت رسیدن تا حدی در بوته ابهام است، اما آنچه روشن است اینکه در اوایل نیمه دوم سده هشتم میلادی ماورالنهر صحنه آشفته رقابتهای میان امیران مختلف بوده و "تیمور" نیز در چنین فضایی اندک اندک خود را به حلقه قدرتمندان نزدیک ساخته سرانجام بدل به امیری قدرتمند و توانا گردید.یکی از شگفت‌انگیزترین ویژگی‌های "تیمور"، فتوحات او در سنین بالاست.تیمور از ابتدای جوانی، هیچ نقش جدی و مهمی در تاریخ تحولات منطقه خود نداشت؛ گویی تنها نظاره‌گر حوادث بوده‌است و به دقت به تحولات داخلی ایران می‌نگریست و مواظب اختلافات موجود میان شاهان و سردستگان ایرانی و مغول بود.او منتظر فرصت مناسب بود و به دقت برنامه‌هایش را تنظیم کرده بود. تنها در سنین حدود پنجاه سالگی است که ناگاه این چشمه خروشان به جوشش در می‌آید و بخش بزرگی از دنیای آن زمان را فتح می‌کند و به خاک و خون می‌کشدفتح بلخ توسط او در سال 771 هـ.ق را می‌توان نقطه آغاز سلطنت او بر شمرد، به گونه ای که در روز چهارشنبه 12 رمضان سال 771 هـ.ق در بلخ امیران بر سلطنت او متفق و هم رای شدند و او را بر تخت پادشاهی نشست.پس از این رخداد، "تیمور" رو به سوی سمرقند نهاد و آن شهر را به پایتختی برگزیدلشکرکشی ها پیاپی "تیمور" به ایران از سال 783 هـ.ق و با حمله به هرات و فتح آن شروع شد در حالیکه پیش از این ماورالنهر را به زیر سیطره خویش آورده بود و تهاجمات پیاپی به خوارزم و مغولستان و دشت قبچاق داشتپس از هجوم به هرات، او سه یورش و تهاجم گسترده را به ایران انجام داد که اصطلاحا به یورشهای سه ساله، پنج ساله و هفت ساله مشهور شده است.در یورش سه ساله که از سال 788 هـ.ق با گذر لشگریان "تیمور" از رود جیحون آغاز گردید، آذربایجان ، لرستان، گرجستان، شیروان، اصفهان و شیراز فتح شد و در سال 790 هـ.ق با بازگشت "تیمور" به سمرقند خاتمه یافت.در این یورش و هجوم عظیم ، "تیمور" به هر منطقه ای که پای نهاد مردم را فقط در صورت برگرفتن مال فراوان به جان امان می داد و در غیر این صورت و مشاهده مقاومت ، جان و مال مردم را مباح اعلام داشت.به عنوان نمونه در پاییز سال 789هـ.ق و به هنگام فتح اصفهان "تیمور" فرمان داد که « مسلمان و اهل ذمت را یکسان انگارند و به دست دژخیم مرگ از میان بردارند.» و در نتیجه سپاهیان دست به کشتار مردم زدند و حداقل هفتاد هزار نفر را کشتند و از سرهای کشته ها در مواضع متعدد مناره ها ساختند.یورش 5 ساله نیز در سال 794 هـ.ق آغاز شد که در وهله نخست برای فرونشاندن طغیانهایی بود که بر علیه "تیمور" و سلطه او برخاسته بوددر این یورش او گرگان، مازندان ، شیراز، اصفهان و بغداد را فتح نمود و سپس به روسیه حمله برد و پس از فتح مسکو و غارت بسیار عزم هندوستان کرد و در آنجا نزدیک به 100 هزار نفر را قتل عام کرد وبسیاری به بردگی گرفت و سرانجام در سال 798 به سمرقند بازگشت . ثمره این هجوم نیز چون هجوم پیش چیزی به جز کشتار و ویرانی در بسیاری از شهرهای ایران نبود به عنوان نمونه کشتار دهشتناکی که در آمل برپا گردید را می توان اشاره کرد.اما در یورش سوم که به هفت ساله معروف است، با هدف هجوم به مغرب ایران و همچنین آسیای صغیر در سال 802 هـ.ق آغاز شد و نیروهایش به آذربایجان و گرجستان و شام و عثمانی هجوم بردند و شهرهای حمص و حلب و بیروت و صیدا و دمشق فتح گردید؛ سپس عزم چین کرد و با سپاهیانش تا آخرین شهر مرزی هم رسید امّا عجل امانش نداد .در این یورش نیز چون یورشهای پیشین بسیاری از شهرها و سرزمین ها دستخوش غارت و چپاول و کشتار و ویرانی لشگریان تیمور قرار گرفتند.از جمله به عنوان نمونه می توان شهر دمشق را اشاره کرد که به طور کامل در آتش سوخت و اموال مردمان آن غارت گردید.تاریخ مرگ او را که بر اثر زیاده روی در نوشیدن شراب روی داد را مورخان در هفدهم شعبان سال 807 هـ.ق اعلام کردند.پس از اعلام مرگ "تیمور" بسیاری افراد مرگش را باور نداشتند زیرا پیش از این، "تیمور" دوبار شایعه مرگ خویش را پراکنده بود تا بتواند دریابد که چه کسانی از به جای آوردن وصیتنامه و فرمانهایش سرپیچی و نافرمانی می کنند، به گونه ای که در هر دو بار گروهی فریب خورده و در مرو دست به شورش زدند که بی درنگ همه آنان به قتل رسیدند .تیمور با اینکه مردی خونریز و بی‌رحم بود، ولی دوستدار دانش و هنر بود و به عالمان و هنرمندان احترام بسیار می‌گذاشت و حتی هنگام قتل‌عام یک شهر دستور می‌داد که از کشتن دانشمندان و فقیهان و هنرمندان خودداری کنند و بسیاری از هنرمندان و دانشمندان شهرهای فتح شده را به پایتخت خود یعنی سمرقند می‌آوردبه هر حال مرگ او مرگ کسی بود که سرزمینهای بسیاری را فتح نموده و امپراتوری بزرگی را بنا نهاده بود.

خافی خان نظام الملکی در مورد جهانگشاییهای او چنین می نویسد :

« در فرصت سی و شش سال قمری ولایت ماوراء النهر و خوارزم و ترکستان و عراقین و خراسان و آذربایجان و فارس و کرمان و خوزستان و دشت قبچاق و مصر و شام و اکثر بلاد روم و بعضی مرز و بوم هندوستان تا پایتخت دهلی و غیره به ضرب شمشیر جهان ستان در تصرف آن گیتی ستان آمد »

عبدالرزاق سمرقندی در یک تک بیت از جهانگشاییها و همچنین مرگ او چنین سخن می گوید :

« همه عالم چو سر به سر بگرفت ***** رفت تا عالمی دگر گیرد.»