مسجد نصیرالملک از نظر کاشیکاری، ارزندهترین مسجد ایران و از نظر ساختمانسازی و بهویژه کاشیکاری و مقرنسکاری بیمانند است.
مسجد نخستین و اثرگذارترین پایگاه در فرهنگ و مکتب اسلام است و با وجود توسعه امروز جهان، نقش مسجد بیبدیل بوده و اثرگذاری آن در اصلاح جامعه، نقشی بدون رقیب است. با ورود اسلام به ایران و همچنین فارس، نقش مسجدها پررنگ شده و در دورانهای مختلف به پایگاههای مردمی و سیاسی تبدیل شد.
استان فارس هماکنون 2374 مسجد دارد که از این تعداد 233 مسجد در شهرستان شیراز و 185 مسجد در شهر شیراز قرار دارد.
به تعبیر بسیاری از مردم، زیباترین مسجد شیراز، مسجد نصیرالملک است که از دیرباز به دلیل معماری و ترکیبرنگهای به کار برده در ساختمان و شیشهها و پنجرههای آن شهرت خاصی یافته است.
مسجد نصیرالملک از دیدگاه کاشیکاری، ارزندهترین مسجد ایران و از دیدگاه ساختمانسازی و به ویژه کاشیکاری و مقرنسکاری بیمانند است.
این مسجد در خیابان لطفعلی خان زند و در محله گودعربان قرار دارد و در فاصله سالهای 1293 تا 1305 هجری قمری به دستور حسن علی نصیرالملک و به معماری میرزا محمد حسن معمار و کاشیکاری استاد محمدرضا از بزرگان دوران قاجار ساخته شده است.
این مکان دارای مساحتی برابر با 2890 متر مربع و زیربنای 2216 متر مربع است. در حیاط مسجد، حوضی مستطیلی و بزرگ قرار دارد که از سنگ ساخته شده و قوارههای سنگی در میانه آن قرار گرفته است.
در سمت شمال حیاط، طاقی بلند و بسیار زیبا قرار دارد که به «طاق مروارید» مشهور است. تمام بدنه و سطح بیرونی و داخلی این طاق به سبک زیبایی کاشیکاری شده است. دو طاقنمای کوچک نیز در سمت چپ و راست دهنه اصلی طاق مروارید قرار دارد که مدخل ورودی طاق اصلی است. در سقف این طاق نیز هنر مقرنس کاری و کاسهسازی بسیار زیبایی دیده میشود.
در سمت راست و چپ این طاق و در طبقه دوم، دو حجره وجود دارد که پنجرههای آن چوبی و بهوسیله شیشههای رنگی تزئین شدهاند.
در سمت شرق حیاط، شبستانی ساخته شده است و در جلوی آن ایوانی به پهنای 6 متر قرار دارد که بهوسیله هشت طاقنما از حیاط جدا میشود. در سمت جنوب حیاط، طاقنمای کاشیکاری شده دیگری است که عمق آن کمتر از طاقنمای شمالی است و تمام بدنه آن کاشیکاری شده و در سقف آن مقرنسکاری صورت گرفته است. بر روی این طاق، دو گلدسته زیبا قرار دارد.
در سمت غربی حیاط، شبستان اصلی مسجد قرار دارد که 7 درب چوبی بزرگ دارد. این شبستان دارای 12 ستون سنگی در دو ردیف شش تایی است که سقف آن را نگه میدارند. سقف، محراب و دیوارهای اطراف این شبستان به سبک زیبایی کاشیکاری شده و بر روی کاشیها، احادیث و آیاتی نوشته شده است و در کنار آن دری وجود دارد که به راهرو منتهی به چاههای آب ختم میشود.
یکی از جاذبههای زیبای این مسجد، وجود امامزاده سیدالحرمین ملقب به امامزاده سیدبینالحرمین است که به دلیل اینکه بین حرمهای مطهر حضرت شاهچراغ(علیه السلام) و حضرت سیدعلاءالدین حسین(علیه السلام) قرار دارد، به این نام شهرت یافته است.
شیرازیها به این امامزاده نیز امامزاده زنجیری میگویند؛ نام مبارک این امامزاده جلالالدین بوده و از نوادگان امام زینالعابدین(علیه السلام) است که در حیاط مسجد راهی به سمت حرم مطهر این امامزاده وجود دارد.
به گفته مردم شیراز دلیل نامگذاری این امامزاده به امامزاده زنجیری این است که نصیرالملک به دلیل اعتقاد فراوانی که به این امامزاده داشت، افراد خاطی را به آنجا زنجیر کرده و چنانچه زنجیر باز میشد، نشان از بیگناهی فرد بوده گفته شده است.
این زنجیر اکنون در بالای سردرب ورودی حیاط آستان این امامزاده آویزان شده است؛ ضمن اینکه حرم مطهر این امامزاده بارها توسط نصیرالملک نیز بازسازی شده است.