به توپ بستن بارگاه امام رضا(ع)

روز 10 فروردین 1291 خورشیدی نظامیان روس مستقر در مشهد بارگاه حضرت امام رضا (ع) را به توپ بستند. در اثر این حمله سردرها و گلدسته های حرم ویران شد، خزانه آستانه قدس غارت گردید و تعداد زیادی از زائران به شهادت رسیدند.

این حادثه که از تلخ ترین و پر تلفات ترین حوادث عصر مشروطیت است، درشرایطی به وقوع پیوست که درایران مجلس شورا دائر نبود. مجلس دوم به دستور ناصرالملک نایب السلطنه و توسط یپرم خان ارمنی رئیس نظمیه تعطیل شده بود ( 2 بهمن 1290)، بسیاری از روزنامه نگاران و سیاستمداران مخالف دولت تبعید شده بودند (6 بهمن1290 ) مورگان شوستر آمریکایی خزانه دار کل ایران با تهدید روس ها برکنار و مسیو مرنارد بلژیکی طرفدار روسیه،جایگزین وی شده بود ( 15 بهمن1290) ازسوی دیگر نظامیان روسیه دربسیاری ازشهرها از جمله گیلان ، تبریز، رشت، قزوین و مشهد حضور فعال داشتند.

حمله قزاقان روسی مستقر درمشهد به حرم حضرت امام رضا(ع) حادثه ای بود که در حقیقت در واکنش به رد اولتیماتوم روسیه به ایران برای انحلال 48 ساعته «ژاندارمری خزانه» صورت گرفت . «ژاندامری خزانه» نیرویی بود که مورگان شوستر آمریکایی خزانه دار کل ایران ، آن را برای وصول مالیات از متنفذین تشکیل داده بود (25 خرداد 1290) و یک افسر انگلیسی به نام «ماژور استوکس» که وابسته نظامی سفارت انگلیس بود را به ریاست آن گماشته بود. دولت روسیه «ژاندارمری خزانه» را مخالف سیاست و منافع خود در ایران می دانست از این رو هشداری جدّی با سه اصل به دولت ایران داد و برای اجرای آن چهل و هشت ساعت ضرب الاجل مقرر کرد (هشتم آذر 1290). اخراج شوستر از ایران، پرداخت مخارج لشکر کشی روسها به ایران ، و استخدام اتباع خارجی بانظر و اجازه دولتهای روس و انگلیس شرط های دولت روسیه بود. گفتنی است که مجلس شورای ملی در این زمان تعطیل بود ولی با فراخوانی نمایندگانش جلسه اضطراری و فوق العاده تشکیل داد و به اولتیماتوم دولت روسیه اعتنایی نکرد و شرط های آن را نپذیرفت(10 آذر 1290). به همین علت قزاقان روسی مستقر در گیلان و تبریز جنایات فراوانی مرتکب شدند و قزاقانی که درمشهد بودند حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند و شماری ازمردم را شهید یا مجروح کردند.

حادثه به توپ بستن بارگاه حضرت ثامن الائمه، جلوه دیگری از رویارویی نظامیان روس بامشروطه خواهان بود. روسها جنایت خود را با این بهانه که حرم امام رضا مأمن مبارزان و مشروطه خواهان شده آغاز کردند و درساعت 45/16 بعداز ظهر روز 10فروردین 1291 باهدایت «پرنسدابیژا » سرکنسول روسیه تزاری درمشهد و با اطلاع «سرپرسی سایکس» سرکنسول انگلیس دراستان خراسان بارگاه حضرت رضا(ع) را به توپ بستند.

روزنامه «میدل ایست» چاپ لندن در آن زمان گزارش این حادثه را چنین تشریح کرد: « ... روس ها یک آتشبار توپ صحرایی مرکب از چهار عراده توپ رادر فاصله نیم کیلومتری مشهد درخیابانی که منتهی به صحن می شود مستقر کردند و درچهار نقطه اطراف آن مسلسلهای ماکسیم کارگذاشتند، واین درحالی بود که سربازان پیاده کلیة منطقه رامحاصره کرده بودند. بمباران دوساعت طول کشید و درحدود دویست گلوله سنگین شلیک شد، که توأم با رگبار دائمی مسلسلها بود. به گنبدطلائی و گنبدکاشیکاری آبی صدمات زیادی واردشد. اندکی پس ازغروب آفتاب یکی ازمسلسلهای ماکسیم را انتقال دادند و آن را برفراز کاروانسرای مشرف به صحن مستقرکردند، که بدون هیچ تشخیص و تمیزی به مردم شلیک می کرد. یک مسلسل ماکسیم دیگر نیزگلوله های خود را به سمت محل آرامگاه، که مقدس ترین بخش حرم است، خالی کرد وچندین نفر را کشت. برخی از زنها که می کوشیدند فرار کنند،در چاه مستراح افتادند و دیگران نیز روی آنان هل داده شدند. سربازان روس ، هم مردگان و هم زندگان را از هر چه شیء گرانبها که داشتند برهنه کردند. روی هم درحدود دویست نفر ازمردم به قتل رسیدند، ولی به هیچ یک از آشوبگران آسیبی وارد نشد. آستان قدس غارت شد و بیشتر اشیای گرانبها، قالیها و نسخه های خطی آن به تاراج رفت و سپس به مدت دو روز ازطرف روسها مهر وموم شد... » واکنش دولت ایران دربرابر این حادثه خونین سکوتی بهت زده بود.

منابع :
پورتال اهل بیت
ایران در بازی بزرگ، آنتونی وین، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، نشرپیکان ،1383 ، ص289