توجه انسان‌شناسان، جامعه‌شناسان و فلاسفه به فرهنگ و فرهنگ‌شناسى سبب ارایه تعاریف گوناگونى از این مقوله مهم انسانى شده است؛ به نحوى که تاکنون بیش از ۲۵۰ تعریف از فرهنگ ذکر شده است.مفهوم فرهنگ در ایران پیشینه‌ای طولانى داد و این امر را مى‌توان در بررسى و مطالعه آثار نویسندگان و پژوهشگران این سرزمین به دست آورد
۰
مفهوم فرهنگ در ایران پیشینه‌ای طولانى داد و این امر را مى‌توان در بررسى و مطالعه آثار نویسندگان و پژوهشگران این سرزمین به دست آورد.
واژه فرهنگ از دو جزء «فر» و «هنگ» تشکیل شده است. «فر» به معنی نیروی معنوی، شکوه، عظمت، جلال و درخشندگی است. «هنگ» از ریشه اوستایی، به معنی کشیدن، سنگینی، وزن، گروه و وقار است. معنی ترکیبی این دو واژه، بیرون‌کشیدن و بالاکشیدن است که منظور از آن، بیرون‌کشیدن مجموعه دانستنی‌ها، نیروها و استعدادهای نهفته افراد یک ملت برای پربارکردن پدیده‌ها و خلاقیت‌های ناشناخته آدمی است.
هر فرد معرف جزیى از فرهنگ و شاخه‌اى از درخت فرهنگ گروهى است که به آن تعلق دارد. در پاسخ به این سوال که فرهنگ از کجا تغذیه میشود، خاستگاه فرهنگ کجاست، چگونه ارزش‌ها، سنت‌ها و باورها شکل می‌گیرد، جامعه‌شناسان معتقدند که پنج عامل زبان و ادب، دین و آیین معیشت و اقتصاد، تاریخ و جغرافیا درخصوص سوالات ذکرشده موثر هستند.
استاد محمدتقی جعفری اعتقاد داشتند که فرهنگ از مختصات انسان است و او آن را از شرایط محیطی، پدیده‌های تاریخی، آرمان‌های مطلق و نسبی برداشت و به اصطلاح، تابعی از جهان‌بینی خویش می‌کند. یکی از ویژگی‌های بارز مردم ایران‌زمین پایبندی و توجه به برگزاری آیین‌ها و آداب و رسوم خاص هر منطقه است. هر چند گاه عناصر فرهنگ ایرانی فراتر از مرزهای شهری، استانی و ملی است. در این میان ماه‌رمضان در برخی استان‌ها و شهرها همراه با آدابی است که خانواده‌های ایرانی طی سالیان طولانی آن آداب و رسوم را حفظ کرده‌اند.
آشنایی با این فرهنگ بومی می‌تواند گام‌موثری در ایجاد سبک زندگی مطابق با آموزه‌های ملی، بومی و مذهبی داشته باشد. رمضان از سال‌های دور تاکنون، در فرهنگ مردم از جایگاهی ممتاز برخوردار بوده و همواره آیین‌های ویژه‌ای در ارتباط با این ماه، در میان مردم کشورهای اسلامی به اجرا درآمده است. آداب و رسوم ماه مبارک رمضان یکی از مباحث مهم فرهنگ مردم است که به واسطه قدمت خود، از قداست ویژه‌ای برخوردار است. متاسفانه در زندگی شهری و ماشینی، بسیاری از این سنت‌های زیبا به بوته فراموشی سپرده شده‌اند و بسیاری دیگر نیز کمرنگ‌تر شده‌اند و از آن‌جا که این رسوم زمینه‌ساز همبستگی در جامعه به‌ویژه در میان آحاد خانواده‌هاست، اهمیت فراوانی نیز دارد.
آداب ویژه ماه مبارک رمضان در عسلویه: گرگیعان (گرنگشوه)
از چند روز قبل مردم روستا خود را برای این شب آماده می‌کنند. به بازار می‌روند و خرید می‌کنند تا برای یک شب بچه‌های روستا خوشحال شوند. بعد از این که اذان گفت و همه افطار خوردند بچه‌ها خود را برای کرنکشو (گرنگشو) یا گرنگعوه آماده می‌کنند تا لباس قشنگشون را به تن کنند و با دوستانشان بیرون بروند. بچه‌های نوجوان و کوچکترها این شب را از خانه بیرون می‌روند و در کوچه‌های روستا باهم و دسته‌جمعی می‌گردند. سروصدای آنها همه روستا را فرا می‌گیرد. بچه‌ها با کیسه‌های پارچه‌ای‌شان همه خونه‌ها را می‌گردند و پیرزن و پیرمردها را می‌بینند و به خونه دوستانشان می روند.
گرنگشو رسمی است که هر‌سال در ماه مبارک رمضان بچه‌های کوچک و نوجوانان منطقه عسلویه به شادی و سرور می‌پردازند. به این شکل که بعد از افطار روز چهاردهم رمضان همه بچه‌های محله و روستا به خانه همسایه‌ها و بستگان خود سرمی‌زنند.
در این رسم دیرینه بچه‌ها وقتی در کوچه و خانه‌های روستا هستند شعرهایی را سرمی‌دهند که شادی و سرور آنها را نشان می‌دهد. آنها می‌گویند:
گرنگشو گرگاشو
عطونا الله یعطیکم
بیت‌المکه ایودیکم
یا مکه یا معموره
بیت‌السلاسل و الذهب یا نوره
عطونا زخه میزان... الله ایخلی عزیزان
عطونا زخه غرشه... الله ایخلی ابو کرشه
عطونا زخت خیشه ... الله ایخلی عویشه
بچه‌ها در این شب زیباترین لباس‌های خود را به تن می‌کنند. دختران در این شب «دراعه» (بالاپوشی گشاد و آستین‌دار) و سرپوشی به نام «بخنق» می‌پوشند که با زری و خوص و نقش‌های سنتی کار شده است. پسران هم طبق آیین لباس محلی دشداشه می‌پوشند.
بعد از افطار مراسم شروع میشود. بچه‌ها دست خواهر و برادر و دوستان خود را می‌گیرند و کیسه‌هایی که معمولا از پارچه است و از قبل آماده کرده‌اند را برمی‌دارند و به خانه بستگان خود می‌روند. والدین در هر خانه در این شب انواع آجیل، پسته، شکلات و امروزه نیز پفک، یخمک و کیک آماده می‌کنند تا به بچه‌ها بدهند.
آداب ویژه ماه مبارک رمضان در استان یزد
مردم یزد مایحتاج ماه‌مبارک رمضان را قبل از فرارسیدن این ماه تهیه مىکنند. از این میان برنج غذاى اصلى در ماه مبارک است. در میان حبوبات عدس بیشترین مصرف را دارد و در بین یزدىها معروف است: «در ماه رمضان هرکس باید هفت‌من عدس بخورد.»
در ایام ماه رمضان، در اغلب مساجد، تکایا و بسیارى از خانه ها ختم‌قرآن برگزار مىشود. محل برگزارى ختم‌قرآن مردها اغلب در مساجد است. معمولا بعد از نماز صبح یا ظهر یا عشا اغلب آنهایى که در نماز جماعت شرکت مىکنند دور تا دور مسجد مىنشینند و ختم‌قرآن را آغاز مىکنند. محل برگزارى ختم‌قرآن زنانه در خانه زنان مومنه یا به نوبت در خانه شرکتکنندگان است و اغلب مجالس صبح‌ها که زنان فراغت بیشترى دارند، برگزار مىشود.
افطارى‌دادن یکى از رسوم پسندیده این ایام است، آنهایى‌که در مسجد نماز جماعت مىخوانند، اغلب در همان مسجد بین دو نماز روزه خود را باز مىکنند و هر شب از طرف کسانى که نذر دارند یا قصد افطارى دادن، دارند خرما و شیرینى بین نمازگزاران تقسیم مىکنند. از طرف دیگر بسیارى از مردم یزد آرزو مىکنند براى افطار، میهمان داشته باشند تا اجر بیشترى ببرند. برخى از مساجد یزد نیز داراى موقوفاتى است که باید براى افطارى دادن مصرف شود.
شب‌هاى نوزدهم، بیست‌ویکم و بیست‌وسوم ماه مبارک رمضان را شب‌هاى احیا مىگویند. در این شب‌ها شیعیان تا سحر به عبادت و خواندن قرآن و دعا مشغولند. در استان یزد به‌جا آوردن غسل در شب‌هاى احیا از کارهاى حتمى است.
آنهایى که قصد برگزارى مراسم احیا را دارند قبل از غروب آفتاب به حمام مىروند و غسل مىکنند. شب بیست‌وسوم بسیارى از افراد علاوه‌بر غسل اول شب، یک‌مرتبه نیز آخر شب غسل به جا مىآورند و عقیده دارند این غسل ثواب بسیار دارد. شب‌هاى احیا روزه‌داران پس از خواندن نماز مغرب و عشا چون شب‌هاى دیگر افطار مىکنند. در این شب‌ها غذاهاى مخصوصى مىخورند تا از نظر عاطفى آمادگى پیدا کنند.
یکى از چیزهایى که خوردنش در شب‌هاى احیا مستحب است، عدس است و عقیده دارند که عدس رقت قلب مىآورد و اشک چشم را زیاد مىکند. همچنین معتقدند خوردن عدس باعث زیادشدن دوستى على علیهالسلام مىشود.
پس از صرف افطار و کمى استراحت آنهایى که قصد شبزندهدارى و راز و نیاز با خداوند دارند براى احیا به مسجد مىروند. دعاهایى که در شب احیا مىخوانند عبارتند از دعاى افتتاح، دعاى توسل، جوشن‌کبیر و جوشن‌صغیر.
از میان این ادعیه، دعاى جوشن‌کبیر مشهورتر و متداولتر است. آخرین عمل در شب‌هاى احیا قرآن به سرگرفتن است که با تشریفات خاصى برگزار مىشود. چراغ مسجد خاموش مىشود و پس از سخنرانى واعظ مراسم احیا قرآن به سرگرفتن آغاز مىشود و حاضران در حالى که از گناهان خود استغفار مىکنند، قرآنها را بر سر مىگیرند.
آداب ویژه ماه مبارک رمضان در استان مرکزی
از قدیم‌الایام براى بیدار شدن در سحرهاى ماه مبارک رمضان و انجام اعمال مخصوص سحر از وسایل و روش‌هاى گوناگونى استفاده مىکردند. بعضى از این روش‌ها امروزه نیز متداول و برخى منسوخ شده است.
با فرارسیدن ماه مبارک‌رمضان مردم استان مرکزى بیش از گذشته به سوى قرآن روى آورده و با برگزارى مراسم ختم‌قرآن شکوه خاصى به این ماه مبارک مىبخشند.
ختم‌قرآن در اغلب مساجد و تکایا یا در بسیارى از خانه ها صورت مىپذیرد. محل برگزارى ختم‌قرآن مردها اغلب در مساجد است و اکثرا بعد از افطار یا قبل از نماز مغرب و عشا انجام مىپذیرد.
مجلس زنانه ختم‌قرآن نیز معمولا در خانه‌ها برپا مىشود. اغلب این مجالس صبح‌ها که زنان فراغت بیشترى دارند، برگزار مىشود. در این استان در طول ماه مبارک رمضان، مساجد پررونق بوده و از صفاى خاصى برخوردار است. نمازهاى جماعت در سه نوبت باشکوه تمام و با شرکت نمازگزاران برپا مىشود.
در تمام شب‌ها پس از افطار و اقامه نماز مغرب و عشا، مراسم ویژه شب‌هاى ماه‌رمضان که شامل قرائت دعاى افتتاح، منبر و مداحى است برقرار است.
در بسیارى از مساجد بعد از اقامه نماز صبح، مراسم ختم‌قرآن، زیارت عاشورا و دعاى‌ندبه (در روز جمعه) مرسوم است. در برخى از مساجد نیز مراسم منبر و مداحى بعد از نماز ظهر برقرار است.
در روزهاى تیغ یا ایام شهادت حضرت على علیهالسلام که مصادف با روزهاى نوزدهم، بیستم و بیست‌ویکم ماه مبارک رمضان است مردم استان مرکزى مانند مردم سایر نقاط ایران در حزن و اندوه فرو مىروند و همه‌جا یکپارچه سیاهپوش مىشود.
کسب و کار و بازار یکسره تعطیل، تعزیه، عزادارى، سینه‌زنى و نوحه‌خوانى بر پا مىشود.
این ایام که با شب‌هاى‌قدر مصادف است مردم سرتاسر استان شب هنگام تا سحر به دعا و نیایش پروردگار مشغول مىشوند. مردم با جمع‌شدن در مساجد و تکایا و به‌خصوص مصلاى شهر به نوحه‌خوانى و سینه‌زنى پرداخته و در سوگ امام خود اشک مىریزند.
در مساجد و تکایا علماى روحانى و در مصلاى منطقه، امام‌جمعه یا عالمان برجسته شهر به وعظ مردم مىپردازند. در طول ایام شهادت علىعلیهالسلام هر روزه دستهجات نوحه‌خوانى و سینه‌زنى در شهرها و روستاهاى استان برقرار است.
لازم به ذکر است که دعاى جوشن‌کبیر و بر سر گرفتن قرآن در شب‌هاى قدر از مهم‌ترین و رایجترین اعمال است. مردم معتقدند که تقدیر و سرنوشت انسان در شب قدر معلوم مىشود، بنابراین تا سحر به عبادت، خواندن قرآن، نمازهاى قضا، مستحبى و... مىپردازند.
آداب ویژه ماه مبارک رمضان درایلام
یکی از آیین‌های ویژه مردم در این استان، دادن افطاری به اقوام و خویشاوندان است. در این آیین که از شب اول ماه رمضان آغاز میشود و برحسب بزرگی فامیل، تا نیمه یا حتی پایان ماه نیز به‌طول می‌انجامد، اعضای یک فامیل در منزل بزرگ آن خاندان جمع شده و در کنار هم روزه خود را افطار می‌کنند. این عمل تا پایان ماه مبارک رمضان، هرشب در منزل یکی از بستگان ادامه پیدا می‌کند و البته در این بین، بزرگترهای فامیل، اولویت دارند و به‌طور معمول، به‌ترتیب ارشدیت، میزبان سایر اعضای فامیل می‌شوند. معمولا پس از برگزاری مراسم افطار در این جمع‌ها، مردان به خواندن قرآن و ادعیه درکنار هم پرداخته و به‌نوعی یک‌مجلس مذهبی خانوادگی برگزار می‌کنند. زنان نیز در آماده‌سازی وسایل سحر خانواده میزبان و البته در برخی موارد افطار روز بعد، زنان صاحب‌مجلس را یاری می‌کنند.
شب‌های هریسه‌ای
سنت حسنه افطاری‌دادن درمیان مردم شهرها و روستاهای مختلف ایلام از همان روزهای آغازین ماه مبارک رمضان آغاز میشود. پخت غذاهای محلی و افطاری‌دادن به دوستان و آشنایان، یکی از آداب و رسوم این ماه است که با پخت غذاهای خوشمزه از قبیل حلیم، شله، آش، بژی برساق، کله‌کنجی، شله‌زرد، آش گندم و شیره خرما و روغن محلی به‌یادماندنی‌تر میشود. اگر در رمضان، ایلام به شهر حلیم یا به لهجه محلی، هریسه ایران لقب داده شود، سخنی به‌گزاف نیست. هرچند حلیم، نذری اصلی ایام محرم مردم مناطق مختلف ایلام است، اما مردم این منطقه به‌حدی به هریسه علاقه‌مندند که غذای اصلی ایشان در افطارهای ماه مبارک نیز محسوب میشود.
در ماه مبارک، آنچنان بساط حلیم‌فروشی در ایلام رونق می‌گیرد که بیشتر اغذیه‌فروشی‌های شهر، هنگام افطاری، پاتیل‌های بزرگ حلیم را درمقابل مغازه جا انداخته و حلیم، این غذای خوش‌طعم و عطر را به روزه‌داران می‌فروشند. ایلامی‌ها که در پختن حلیم بسیار تبحر و مهارت دارند، در ماه مبارک رمضان، سفره‌های افطاری خود را با این غذای خوشمزه در کنار دیگر غذاهای ساده، رنگین می‌کنند. مردم ایلام بر پایه باوری قدیمی و ریشه‌دار به حلیم یا همان هریسه از منظر تبرک می‌نگرند و معتقدند که خوردن حلیم در افطاری، هم باعث ثواب و پاداش بیشتر روزه‌دار نزد خدای متعال میشود و هم این‌که در تقویت بنیه و جلوگیری از کاهش قوای روحی و جسمی تا پایان ماه مبارک رمضان بسیار مفید و موثر است.
نذری نیمه‌رمضان
یکی دیگر از رسوم کهن اهالی ایلام در ماه مبارک رمضان، توزیع افطاری در شب نیمه‌رمضان است. بسیاری از مردم استان، در این شب که تنها عید ماه رمضان و شب تولد سبط اکبر حضرت‌امام‌حسن مجتبی(ع) است، اقدام به توزیع افطاری دربین مردم ساکن مناطق فقیرنشین شهر می‌کنند و این‌گونه، شادی خود را از تولد دومین امام شیعیان با دیگران تقسیم می‌کنند.
البته در این بین، افراد متمول‌تر، معمولا نذر افطاری خود را به‌گونه‌ای قرار می‌دهند که خانواده استفاده‌کننده از آن بتواند علاوه‌بر افطار، سحر نیز از آن استفاده کند. برهمین اساس در بسته‌های نذری‌های ارایه‌شده، علاوه‌بر غذاهای مرسوم افطار چون آش، شله‌زرد، حلیم و شیره خرما، اغلب دارای وعده‌ای غذای برنجی همچون چلوکباب یا قیمه‌پلو نیز هست. نکته مهم دیگر این‌که برخی افراد نیکوکار، علاوه‌بر این‌شب، در شب‌های قدر نیز اقدام به توزیع غذای گرم و البته در برخی موارد، مواد غذایی خام در میان محله‌های فقیرنشین مناطق مختلف ایلام می‌کنند تا هم به‌نوعی از حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) پیروی کرده باشند و هم توشه‌ای برای آخرت خود ذخیره کنند.
هدیه روزه اولی‌ها
یکی دیگر از سنن قابل توجه مردم ایلام که البته در بسیاری دیگر از نقاط کشور نیز به روش‌های مختلف انجام میشود، تجلیل از روزه اولی‌های خانواده است. این امر، معمولا در همان شب نخست ماه رمضان که فرد، نخستین‌روزه خود را پس از رسیدن به سن‌تکلیف گرفته، در جمع بزرگ خانواده شرکت‌کننده در افطار این شب صورت می‌گیرد. پول، چادر نماز، لباس، قرآن و... ازجمله هدایایی است که در این شب به فرد روزه‌اولی داده میشود.
اجتماع بزرگ شب‌های قدر
اهالی مناطق مختلف استان ایلام، آیین‌های ویژه‌ای برای شب‌های قدر دارند. اوج لحظات عرفانی مردم ایلام در شب‌های قدسی قدر رخ می‌نمایاند. آنان در این شب‌ها پس از شرکت در افطاری خانوادگی که پیش از این بدان اشاره شد، به‌صورت دسته‌جمعی در مسجد محل حاضر شده و به شب‌زنده‌داری و مناجات می‌پردازند.
روضه‌خوانی زنان
برگزاری مراسم روضه‌خوانی، دیگر آیین ویژه در ماه مبارک رمضان است که توسط بانوان در منازل انجام میشود. برخی بانوان در این استان، در شب‌های قدر و در ساعات پایانی قبل از افطار، این آیین را برگزار می‌کنند. این آیین با هدف ترویج فرهنگ مذهبی و آشنایی بیشتر بانوان با مسائل مذهبی برگزار میشود.
برگزاری دعاهای توسل، کمیل و ندبه به‌ترتیب در شب‌های چهارشنبه و جمعه و صبح‌های جمعه ماه مبارک اغلب به‌صورت خانوادگی، قرائت٠٣جزء قرآن به‌صورت هرشب یک‌جزء در جلسات منظم برپا شده در مساجد و تکایا، فاتحه‌خوانی در مزار درگذشتگان در پنجشنبه‌های ماه مبارک به‌صورت حضور منظم در آرامستان‌ها، معطرکردن روزانه خانه‌ها به بوی گلاب در دقایق قبل از افطار، خواندن قرآن و برپایی سفره صلوات از دیگر آداب و رسوم مردم ایلام در ماه مبارک رمضان است. منبع: روزنامه شهروند:
cafetarikh.com/news/30839
تگ ها
تمام حقوق محفوظ بوده و استفاده از مطالب سایت با ذکر منبع بلامانع است.