شرط عجیب روسها برای دادن وام به ایران

کافه تاریخ- کشکول

امین السلطان دو سال پس از انتصاب به مقام صدارت عظمى،وسایل سفر اول مظفر الدین شاه را به فرنگ فراهم ساخت و براى تأمین مخارج سفر شاه و همراهانش به دولت روسیه تزارى متوسل شد و آن دولت به وسیله‌ى«بانک استقراضى»در تهران که در حقیقت تابع وزارت مالیه‌ى روسیه بود،وام مورد تقاضاى امین السلطان را پرداخت(1318 قمرى مطابق با 1900 میلادى).

مبلغ این وام 000/500/22 منات طلا با ربح 5 درصد و به مدت 75 سال و قسط سالانه‌ى آن بابت اصل و فرع 1/156/288 منات بود و دولت روسیه قبول کرد که پرداخت اقساط استهلاکى وام مزبور از 19 ذى حجه سال 1327 قمرى(1909 میلادى)از طرف دولت ایران آغاز شود.این وام ضمانت شده روى گمرکات ایران به استثناى گمرکات فارس و بنادر خلیج‌فارس و از شرایط وام این بود که درآمد گمرکات مزبور بایستى کلا تسلیم بانک استقراضى روس در تهران شود و پس از آن،بانک قسط استهلاکى سالانه‌ى وام را برداشت و مابقى درآمد مزبور را پس از 6 ماه به دولت ایران بپردازد.در صورتى که ایران عایدات گمرکى را مرتبا به بانک نپردازد،دولت روسیه گمرکات را زیر نظارت و در صورت لزوم زیر اداره‌ى مستقیم خود قرار خواهد داد.

یکى از شرایط عجیب وام دولت روسیه به ایران،این بود که تا زمانى که دولت ایران تمامى بدهى خود را به آن دولت نپرداخته است،حق ندارد بدون رضاى دولت روس از یک کشور خارجى وام بگیرد.

سرپرسى سایکس دوباره این وام مى‌نویسد:

«مسئله‌ى اعطاى قرضه به دولت ایران بدوا در انگلستان مطرح گردید ولى درست در آن هنگام قضیه‌ى انحصار تنباکو(دوره‌ى سلطنت ناصر الدین شاه)و نیز شرکت امتیاز استخراج معادن ایران در بورس لندن،انعکاس بدى بخشید و در این موقع امید آن نمى‌رفت که این قرضه بدون مداخله و پشتیبانى مستقیم دولت انگلستان صورت عمل به خود بگیرد.وثیقه‌اى که براى قرض جدید از ایران تقاضا شد،حقوق گمرکات جنوب ایران بود که در مقابل قرض،وثیقه‌ى کافى بود ولى سرمایه‌داران انگلیس در عوض حق نظارت نهایى نسبت به حقوق و عوارض گمرکى و در صورت عدم استهلاک قرضه،حق نظارت فورى عوارض مزبور را جدا خواستار شدند و ظاهرا روى همین زمینه اساس قرضه‌ى مزبور به هم خورد». «این مسئله زمینه‌ى خوبى به دست روسیه داد و راه را براى دادن قرضه براى آن دولت باز کرد،چنان‌که در سال 1900 میلادى(1318 قمرى)روسیه حاضر شد که مبلغ 32/5 میلیون روبل با ربح پنج درصد به ایران قرض بدهد که به طریق استهلاکى 1پس داده شود».

«یکى از شروط قرضه‌ى جدید آن بود که دولت ایران بقیه‌ى قرضى را که به مبلغ نیم میلیون لیره از بانک شاهنشاهى ایران گرفته بود و در مقابل خسارت امتیاز انحصارى تنباکو به گیرندگان امتیاز پرداخته بود،از این پول کارسازى دارد و تمامى قروض دیگر را نیز در همان هنگام تأدیه نماید».

«این قرضه اسما 3/2 86 با حق العمل 3/1 1 درصد انتشار یافت.در نتیجه وقتى که یک مبلغ از بابت انحصار تنباکو و دیگر قروضى که به بانک(شاهنشاهى)داشتند از این محل پرداخته شد کمى بیش از یک میلیون لیره استرلینگ باقى ماند و آن هم براى پرداخت حقوق‌هاى پس‌افتاده و مصارف و مخارج دیگر مورد استفاده قرار گرفت و نتیجه این شد که تمامى مبلغ قرضه‌ى اول (وام دوم)در یک مصارف غیرانتفاعى ته کشید».