کاروانسراها و بازارها در امتداد هم

بازارها در دوران قاجاریه، یکی از بزرگترین و مهمترین مراکز تجاری کاسبکاران محسوب می‌شدند. گرچه بازارهای شهرهای مختلف، تا حدودی متفاوت از یکدیگر بودند اما ساختار کلی آنها شباهت زیادی به هم داشته است. پیر لوتی در سفرنامه خود، به بخشی از ساختار بازار اصفهان اشاره کرده است و آورده:
«این بازار اصفهان - که در موقع خرد ثروتمندترین بازار آسیا بوده است. خود عالمی است و طاق‌های آجری و گنبدهای بلند آن - تا چشم کار می‌کند - امتداد دارد و در چهارراه‌هائی منظم با یکدیگر تلاقی و برخورد می‌کند. همه جا حوض و سقاخانه دیده می‌شود و بازار با وجود ویرانی، با عظمت است. سوراخ‌ها، گودال‌ها و سنگ‌های تیزی که انسان با آنها برخورد می‌کند و می‌لغزد، همه جا مزاحم است. به زحمت راه می‌رویم. مردم و حيوانات تنه می‌زنند. ضمنا قاطران بارکش، که در میان جمعیت از یکدیگر فاصله می‌گیرند و دور می‌افتند، خاطر ما را به خود مشغول داشته‌اند. در امتداد بازار تاریک، همه جا کاروانسراهانی وجود دارد و از درون آنها به بازار روشنائی می‌تابد. هر یک از کاروانسراها دارای حیاط روبازی است که هوای آزاد دارد. مسافران در سایه درخت چنار کهنسال و پای حوض آبی که از فواره آن آب می‌جهد و در میان گل‌های سرخ و نسترن سفید نشسته غليان می‌کشند. بر بالای این باغ‌های درونی، دو یا سه طبقه اتاق کوچک شبیه به یکدیگر واقع و در جلوی آنها دری است که دور طاقنمای آن کاشی آبی به کار برده‌اند.»

منبع: پیر لوتی، سفرنامه به سوی اصفهان، ترجمه بدرالدین کتابی، تهران، اقبال، 1397، صص 187- 188