اختیار با شما نیست

جوان و تاریخ- کشکول

روز چهارم شوال سال ١٣٣٤ یعنى ده ماه بعد از حمله سراسرى به ایران، دولت‌هاى روس و انگلیس اولتیماتومى به دولت ایران تقدیم کردند و طبق آن خواستند امور نظامى و مالى ایران زیرنظر آنها اداره شود؛ این یادداشت تسلیم محمدولى‌خان سپهسالار تنکابنى رئیس‌الوزراى ایران شد. طبق این یادداشت به دولت ایران تذکر داده شده بود قشونى در جنوب کشور به فرماندهى انگلیسى‌ها به تعداد یازده هزار تن تشکیل دهد، عده فوج ایرانى در شمال کشور هم باید به همان میزان مى‌شد. هر دو دولت به ایران تکلیف کرده بودند عده کافى از صاحب‌منصبان جنگى و اطباى نظامى و غیرنظامى وارد کشور کند و تعلیم این دو نیروى نظامى هم با آنان باشد. از نظر مالى به هیأتى مختلط که از یازده رجب ١٣٣٤ تا اندازه‌اى مشغول نظارت بر مالیۀ ایران بود، اختیارات کامل داده مى‌شد و بر قدرت آن افزوده مى‌گردید. در انتخاب این هیأت مختلط باید نظرات دو سفارت در نظر گرفته مى‌شد، هیأت مختلط در تمام مالیه ایران چه از نظر عایدات و چه مصارف و چه تصویب آنها حاکم مطلق به شمار مى‌رفت. هیأت مذکور متشکل از اعضاى ایرانى، روسى، انگلیسى و بلژیکى بود که عملاً زمام امور مالیه را به دست گرفت. روز ١٨ ربیع‌الثانى سال ١٣٣٥ به سپهسالار اتمام حجت شد ظرف چهل و هشت ساعت مصوبه مذکور را به اجرا گذارد. صدراعظم وقت بلافاصله بدون مشاوره با اعضاى هیأت دولت و شاه، موافقت خود را با این فرمول اعلام داشت، این موضوع باعث ناراحتى و تکدر خاطر احمدشاه گردید.اندکى پیش از این، روز نوزدهم ماه صفر ١٣٣٥، روزنامۀ عصر جدید فوق‌العاده خود را منتشر ساخت، در این شماره که به نقل از خبرگزارى رویتر مورخه دوازدهم دسامبر ١٩١٦ چاپ شده بود؛ عصر جدید خبر مى‌داد مجلس آلمان و سه دولت متحد آن به متفقین اطلاع داده‌اند براى مذاکره صلح حاضرند و البته اگر متفقین این پیشنهاد را قبول نکنند، دولت آلمان به جنگ تا سرحد امکان ادامه خواهد داد. همین روزنامۀ عصر جدید در فوق‌العاده دو روز بعد خود خبر داد متفقین این پیشنهاد را رد کرده‌اند، آنها گفتند آلمان مشغول نیرنگ بازى است و این خبر هم دامى است براى اینکه بین دولت‌هاى متفق اختلاف اندازد. گفته مى‌شد آلمان عمر فتوحات خود را سرآمده مى‌داند، اما به شکست خود اذعان نکرده است؛ به همین تا زمانى که این کشور خود را فاتح به شمار مى‌آورد، هیچ‌گونه مذاکره‌اى قابل تصوّر نیست. معلوم بود انگلیسى‌ها هنوز به اهداف اصلى جنگى خود نرسیده بودند، آنان باید از تقسیم جهان به واسطه جنگ، منافع بزرگ‌ترى به دست مى‌آوردند، به همین دلیل نگذاشتند جنگ خاتمه یابد.درست در همین شرایط بود که نیروهاى عثمانى وارد همدان شدند، این حوادث دست به دست هم داد و باعث سرنگونى دولت سپهسالار شد، بلافاصله بعد از وى حسن وثوق به ریاست‌وزرایى انتخاب گردید. هنوز دولت به درستى استقرار نیافته بود که سفارت انگلیس نامه‌اى نوشت و به استناد موافقت سپهسالار اعظم، سرپرسى سایکس را به ریاست قوایى که براى حفظ نظم و امنیت جنوب تشکیل داده بودند، معین نمود و از دولت ایران خواست به مأمورین محلى ولایات جنوبى دستور دهد با این نیرو همکارى کنند.آنها رسما به دولت ایران ابلاغ کردند که اختیار با شما نیست.