آیت الله کاشانی و قیام اسلامی 30 تیر 1331

گر چه از همان روزهای اول پیروزی نهضت ضد استعماری ملت, ملت مسلمان ایران, توطئه ها علیه آن شروع شد و استعمارگران خارجی (به ویژه انگلیس) و عوامل داخلی آن ها (اعم از دربار, برخی افراد و گروه های سیاسی و...) در این باره دست به دست هم دادند و عمدتا به طور پنهانی علیه این نهضت اقدام کردند, ولی حدود یک ماه قبل از قیام اسلامی 30 تیر 1331 هـ. ش, بوی توطئه ها محسوس تر شد و نشانه هایش آشکارتر گردید, به طوری که حتی افرادی که اهل سیاست نبودند و فقط اخبار سیاسی را دنبال می کردند نیز می توانستند متوجه شوند که به زودی توطئه علیه نهضت, به مرحله اجرا وارد خواهد شد و حوادثی روی خواهد داد. به عنوان مثل, در حالی که هنوز از پیروزی نهضت بیش از 15 ماه نگذشته بود, برخی رسانه ها و مطبوعات جهان این موضوع را مطرح کردند که به زودی در ایران حوادثی روی خواهد داد و دکتر محمد مصدق (یعنی همان کسی که به منظور جامه عمل پوشاندن به اهداف نهضت ضد استعماری ملت مسلمان ایران در اثر حمایت آیت الله کاشانی و عموم ملت مسلمان, به نخست وزیری رسیده بود) جای خود را به اشخاص مثل قوام السلطنه می سپارد.
مطرح شدن موضوع از احتمال کناره گیری دکتر محمد مصدق و آمدن قوام السلطنه در رسانه ها و مطبوعات خارجی, نشان می داد که طراحان اصلی توطئه, بیگانگان و سازمان های سیاسی و اطلاعاتی و جاسوسی استعمارگران هستند که می خواهند با یک نمایش و خیمه شب بازی و قرار و مدار با برخی افراد و گروه های سیاسی, نهضت ضد استعماری مردم مسلمان ایران را به شکست بکشانند و بار دیگر قدرت و حکومت را به عوامل خود بسپارند.
ماجرا از آن جا آغاز شد که نخست وزیر نهضت (محمد مصدق) طبق یک سنت و روش معمول, در آغاز فعالیت مجلس دوره هفدهم (14 تیر 1331) استعفای دولت را اعلام کرد, ولی با حمایت رهبری نهضت (آیت الله کاشانی) و مردم, شاه و مجلس بار دیگر با نخست وزیر شدن مصدق موافقت کردند. بنابراین, پس از چند روز (19 تیر 1331) فرمان نخست وزیری محمد مصدق مجددا صادر شد.
با صدور فرمان نخست وزیری مصدق, مردم در انتظار معرفی دولت جدید نشستند, ولی در روز 25 تیر 1331, ناگهان خبر استعفای مصدق را شنیدند.مردم از شنیدن این خبر, شفگت زده شدند, زیرا نمی دانستند چه حوادثی رخ داده است که نخست وزیر نهضت, بدون آن که موضوع را با مردم و رهبری نهضت (آیت الله کاشانی) در میان بگذارد, شخصا تصمیم گرفته و استعفا داده است. ظاهرا قضیه از این قرار بود که محمد مصدق روز 25 تیر با شاه گفت و گو کرده و خواسته بود مسئولیت وزارت جنگ را بر عهده بگیرد ولی شاه با این درخواست مخالفت کرده بود.
با پیش آمدن این واقعه, از نظر استعمارگران, طراحان توطئه و عوامل مزدور استعمار, تقریبا همه چیز تمام شده بود و آن ها گمان می کردند اگر بتوانند آیت الله کاشانی را نیز با تطمیع و یا تهدید, وادار به سکوت کنند, همه چیز به حالت اول برخواهد گشت و نهضت شکست خواهد خورد, زیرا در این وضعیت که دکتر محمد مصدق نهضت را به راحتی رها کرده و بدون احساس مسئولیت به خانه اش رفته بود, کسی غیر از آیت الله کاشانی در صحنه حضور نداشت و بسیاری از آن هایی هم که قبلا از نهضت حمایت می کردند, به اصطلاح, اوضاع سیاسی جدید را درک کرده و متوجه شده بودند که به زودی عوامل استکبار و استعمار قدرت را به طور کامل دردست خواهند گرفت و در نتیجه برای دور نماندن از قافله و یا حداقل برای حفظ موقعیت و جان و منصب خویش, بهتر است علایمی از خشنودی خود نسبت توطئه گران نشان دهند و یا حداقل سکوت کنند.
همان طور که اشاره شد, استعمارگران و عوامل داخلی آن ها ابتدا در صدد برآمدند آیت الله کاشانی را از راه تطمیع و وعده های فراوان, نه تنها به سکوت وادار کنند بلکه به مشارکت فرا خوانند. به همین دلیل, افراد سرشناسی مثل علی امینی, ارسنجانی و... را نزد آیت الله کاشانی فرستادند و پیغام ها و وعده هایی دادند.
علی امینی پس از حضور در محضر آیت الله کاشانی گفت: آقای قوام پیغام داده اند چون به زودی فرمان نسخت وزیری می گیرند, پس شما کسانی را مورد اعتمادتان هستند, برای تصدی وزارت معرفی فرمایید. آیت الله کاشانی با قاطعیت به علی امینی پاسخ داد: با بودن دکتر مصدق هیچ کس نباید نخست وزیر شود.
علی امینی با ناامیدی و ناراحتی باز گشت و پاسخ قاطع آیت الله کاشانی را به قوام السلطنه و شاه رساند. آن ها دوباره علی امینی را نزد آیت الله کاشانی فرستادند و به او ماموریت دادند ضمن تطمیع و با وعده های مختلف, سعی کند آیت الله کاشانی را به سازش و سکوت وادار کند و در ضمن تهدید نیز بنماید. این بار نیز علی امینی همان سخنان سابق و برخی موضوعات دیگر را مطرح کرد. آیت الله کاشانی با قاطعیت و جدیت بیشتر پاسخ داد: سخن همان است که قبلا گفتم. تا آقای دکتر مصدق زنده است, هیچ کس نباید نخست وزیر بشود.
در این هنگام علی امینی از روحیه خشن و وحشیانه قوام السلطنه سخن به میان آورد و به منظور ترساندن آیت الله کاشانی, گفت: آقا توجه فرمایند که قوام چنین و چنان و فلان و بهمان است و...
آیت الله کاشانی در پاسخ به تهدیدهایی که علی امینی از طرف قوام منتقل می کرد, گفت: به ایشان بگوئید سید از تو دیوانه تر است !
غیر از علی امینی, شخصی به نام ارسنجانی نیز پیغامی از طرف قوام به آیت الله کاشانی برد. آیت الله کاشانی در نامه ای که در آن زمان به علا (وزیر دربار و کسی که برای ساکت کردن آیت الله کاشانی تلاش می کرد) نوشت, به موضوع مذکور اشاره کرده می نویسد: عرض شود, دیروز بعد از رفتن شما, ارسنجانی از جانب قوام السلطنه آمد و گفت به شرط سکوت, قوام انتخاب شش وزیرش را در اختیار من می گذارد. همان طوری که حضوری عرض کردم, به عرض اعلیحضرت برسانید. اگر در بازگشت دولت دکتر مصدق تا فردا اقدام نفرمایید, دهانه تیز انقلاب را با جلوداری شخص خودم متوجه دربار خواهم کرد...
پس از آن که توطئه گران نتوانستند آیت الله کاشانی را با تطمیع و تهدید به سازش و سکوت وا دارند, تصمیم گرفتند برنامه های خود را اجرا کنند و از طریق زور و ریختن سربازان ارتش به خیابان ها, با آیت الله کاشانی و مردم مسلمانی که از این رهبر دینی و سیاسی پیروی می کردند, مقابله کنند. در روز 27 تیر 1331, قوام السلطنه فرمان نخست وزیری را از شاه گرفت و در همان روز اعلامیه بسیار تندی را علیه آیت الله کاشانی و پیروان متدین او صادر کرد. قوام السلطنه در این اعلامیه طولانی, علنا مردم را به مجازات و کشتار تهدید نمود و گفت: باید دین از سیاست جدا باشد و...
پس از آن که آیت الله کاشانی متوجه شد مزدوران استعمار و استبداد تصمیم گرفته اند با شرارت و خونریزی تمام, نهضت را به شکست بکشانند و با ایجاد فضای وحشت و اضطراب, همه را بترسانند, به تنهایی به مقابله با استعمارگران و عوامل داخلی آن ها به پا خاست و مردم مسلمان ایران را برای آفریدن حماسه ای دیگر فرا خواند.
آیت الله کاشانی می دانست که جنایتکاران می خواهند بیش از هر چیز از زور و سلاح استفاده کنند و به دست سربازان و نظامیان جامعه که اکثر آن ها از فداکاران راستین جامعه و کشور بودند, ملت و جامعه را هدف قرار دهند و آن ها را برای خون ریزی و کشتار مردم فریب دهند. به همین دلیل, آیت الله کاشانی پیش از هر چیز درتاریخ 28 تیر 1331 اعلامیه ای خطاب به سربازان و نظامیان منتشر کرد و از آن ها خواست فریب دشمن را نخورند و ابزاری برای بازگرداندن سلطه استعماری انگلیس نشوند. آیت الله کاشانی در این اعلامیه نوشت:
بسم الله الرحمن الرحیم, سربازان وطن افسران عزیزم, پس از عرض سلام خدا را گواه میگیرم که جز سعادت و عزت ایران و شما برادرانم نظری نداشته و ندارم و به پروردگار سوگند که استقلال ملت مسلمان و عزت آنها هدف نهائی من است. هر کس مختصر تامل و تفکری داشته باشد بخوبی میفهمد که برای من هیچ لباسی جز لباس ارشاد زیبنده نیست و هیچ مقامی در نظر من بالاتر از مقام رضا و اطاعت از حضرت احدیت نمی باشد و اینک با همه شما اتمام حجت مینمایم بخدای لایزال فردای قیامت در عرصه محشر و پیشگاه حضرت ختمی مرتبت و درگاه عدل و ربوبیت هر کس که با ندای وجدان و وطن خواهی و ملت دوستی مخالفت کرده باشد مسئول و مواخذ است در دنیا قبل از آخرت مجازات و در پیشگاه ملت سرشکسته و بی آبرو خواهد بود. سربازان عزیز, شما گرامی ترین فرزندان وط ن و عزیزترین افراد کشورید و این عزت شما در گروی خدمات صادقانه شما به مملکت و ملت و دین است و هر قدر استقلال بیشتر و محکمتر باشد قدر و ارزش شما بیشتر خواهد بود بگذارید خدا و ملت از شما خشنود باشد زیرا امروز جنگ و جدال بین دو صف حق و باطل است. اعمال احمد قوام که تنها برای جاه طلبی و برگشت انگلیسیها و استعمار است نباید بدست شما انجام و شما را در مقابل خون ها و حق کشیها مسئول کند.
آیت الله کاشانی در اعلامیه دیگری که در 28 تیر خطاب به عموم ملت ایران صادر کرد, همه مردم را مکلف نمود علیه استعمار و مزدوران آن ها به پا خیزند و ذلت را به آن ها تحمیل نمایند. آیت الله کاشانی در بخشی از این اعلامیه معروف و حماسی خود نوشت:
برادران عزیز پس از اسلام یک عمر فداکاری و خدمتگزاری مرا در راه دین و ملت همه کس میداد و بر عموم برادران ایمانی ایرانی و بلکه دنیای مسلمان واضح و آشکار گردیده است که جز عظمت دین و رفاه و آسایش مسلمین و برانداختن ریشه ظلم و فساد و کین و استعمار نظری نداشته و ندارم, کوشش من و شما برادران مسلمان در قطع ریشه استعمار و برانداختن مظاهر و آثار استعمار با عنایات پروردگار میرفت که نتیجه قطعی خود را بخشیده و ایران را برای همیشه از شر اجانب نجات بخشد.
من نمی خواهم که درباره عدم صلاحیت احمد قوام بیش از این سخنی گفته باشم اما اعلامیه ایشان در نخستین روز این زمامداری بخوبی نشان میدهد که چگونه بیگانگان در صددند که بوسیله ایشان تیشه بر ریشه دین و آزادی و استقلال مملکت زده و بار دیگر زنجیر اسارت را بگردن ملت مسلمان بیندازند, توطئه تفکیک دین از سیاست که قرون متمادی سرلوحه برنامه انگلیسها بوده و از همین راه ملت مسلمان را از دخالت در سرنوشت و امور دینی و دنیوی باز میداشته است امروز سرلوحه برنامه این مرد جاه طلب قرار گرفته است. احمد قوام باید بداند که در سرزمینی که مردم رنج دیده آن پس از سالها رنج و تعب شانه از زیر بار دیکتاتوری بیرون کشیده اند نباید رسما اختناق افکار و عقاید را اعلام و مردم را باعدام دست جمعی تهدید نماید من صریحا میگویم که بر عموم برادران مسلمان لازم است که در راه این جهاد اکبر کمر همت بسته و برای آخرین مرتبه بصاحبان سیاست استعمار ثابت کنند تلاش آنها در بدست آوردن قدرت و سیطره گذشته محال است و ملت مسلمان ایران بهیچیک از بیگانگان اجازه نخواهد داد که بدست مزدوران آزمایش شده استقلال آنها پایمال و نام با عظمت و پرافتخاری را که ملت ایران در اثر مبارزه مقدس خود بدست آورده است مبدل بذلت و سرشکستگی شود در خاتمه از عموم هموطنان عزیزم که در گوشه و کنار در مرکز و شهرستانها برای اعتلا دین مبین حضرت خاتم النبین و استقلال و آزادی ملت ایران همت گماشته اند صمیمانه تشکر نموده موفقیت و پیروزی نهائی آنها را از خداوند متعال خواستارم.
آیت الله کاشانی علاوه بر صدور اعلامیه ها و تشویق مردم به مقاومت در برابر استعمارگران و عوامل داخلی آن ها, عصر روز 29 تیر 1331, در حالی که همه خیابان های اطراف منزل او مملو از نیروی نظامی شده و به محاصره در آمده بود, بدون کوچک ترین اعتنایی به تهدیدات عوامل استعمار, همه خبرنگاران روزنامه ها و رسانه های داخلی و خارجی را به حضور پذیرفت و در یک مصاحبه بزرگ و نسبتا طولانی, ضمن آن که نظراتش را پیرامون مسائل مختلف داخلی و خارجی بیان کرد و مردم را دعوت به قیام علیه مزدوران بیگانه نمود. آیت الله کاشانی در این مصاحبه, اعلامیه قوام السلطنه را به ابلاغیه های تهی و توخالی شاه طهماسب تشبیه کرد, به جنایت ها و توطئه های 150 ساله انگلیس علیه ایران اشاره نمود, از تصمیم قاطع مردم ایران در جهت مبارزه با استعمار سخن گفت, درباره تبانی و همدستی آمریکا و انگلیس برای ضربه زدن به ایران مطالبی بیان کرد و بسیاری مسائل دیگر را مطرح نمود. آیت الله کاشانی در همین مصاحبه گفت: عنقریب با تدبیر, قوام را ازاله خواهیم کرد... گمان نمی کنم یک ایرانی باشد که به آمریکا تمایل داشته باشد. انگلیسی ها و آمریکایی ها هم پالکی هستند, با این تفاوت که انگلیس ها کلاه سر آمریکایی ها می گذارند.. اگر قوام نرود, اعلام جهاد می کنم و خودم کفن پوشیده و با ملت در پیکار شرکت می نمایم...
به هر حال, با این مقدمات, قیام اسلامی 30 تیر 1331 به رهبری آیت الله کاشانی آغاز شد و مردم به دستور رهبر دینی و سیاسی خود, با خشم به خیابان ها ریختند و چند ساعت زودتر از زمانی که آیت الله کاشانی وعده داده بود, حکومت قوام السلطنه را سرنگون کردند, زیرا آیت الله کاشانی عصر روز 29 تیر به خبرنگاران وعده داد که تا 24 ساعت دیگر حکومت قوام سرنگون خواهد شد, ولی قوام در برابر قیام اسلامی مردم مسلمان ایران تا ظهر روز 30 تیر 1331 بیشتر دوام نیاورد و سرنگون گردید.
بعد از پیروزی مردم در قیام پر حادثه 30 تیر, دکتر محمد مصدق بار دیگر به نخست وزیری رسید, ولی متاسفانه او حدود یک سال بعد, بار دیگر نهضت را بدون هیچ مقاومتی به زاهدی که مثل قوام مزدور دیگری از مزدوران استعمار و استکبار بود, واگذار کرد و با کودتای 28 مرداد 1332 زمینه برای سلطه استعمار آمریکا بر ایران فراهم شد و آمریکا برای مدت 25 سال یعنی تا پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی در 22 بهمن 1357 مقدرات کشور را در اختیار داشت.