اشرف پهلوی در جریان کودتای ٢٨ مرداد 1332، نقش پیک محرمانه ای را ایفاء نمود تا از طریق آن مقامات امریکایی و انگلیسی محمدرضا پهلوی را در جریان تصمیم امریکا و انگلیس برای طراحی و عملیاتی نمودن کودتا علیه دولت مصدق بگذارند. کـرمیت ‌ ‌روزولت – مدیر عملیات کودتا در ایران- بـرای اشرف جز آن‌ که‌ قاصد‌ «یک پیام محرمانه» برای شاه باشد،

کودتا هنوز، مصداقی از دخالت آمریکا در امور کشورهای دیگر است؛ آنچه که به باور «نوام چامسکی» در ساختار سیاسی ایالات متحده نهادینه گردیده است و در نتیجه رفتار آن کشور در حوزه‌ی نظام‌ بین‌الملل، برآیندی از منافع و انگیزه‌های داخلی و آمادگی محیط بین‌الملل برای تجاوز و مداخله را نشان می‌دهد

پس از پنج روز تظاهرات خونین و پُرتلفات در تهران و چندین شهر دیگر، سی ام تیرماه 1331 (در سال 1952 مصادف با 21 جولای) شاه که خودرا در خطر حذف شدن دید به ناچار تسلیم شد و علاوه بر نخست وزیری، حاضر شد که وزارت جنگ را هم به محمد مصدق بسپارد. شاه بعد از ظهر آن روز و در اوج تظاهرات، از مصدق خواست که باردیگر ریاست دولت را برعهده گیرد و قبول کرد که سلطنت کند،...

پس از تصویب لایحه ملی شدن صنعت نفت ایران در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ شمسی در مجلس سنا، دکتر مصدق به عنوان نخست‏وزیر ایران درصدد اجرای این قانون برآمد. دولت ایران در این زمان، آمادگی داشت که خود مستقیما نفت را صادر نماید. از آن طرف با خلع‏ید از شرکت نفت انگلستان که از سال‏‌ها قبل بر چاه‌‏های نفت ایران خیمه زده بود، دولت این کشور را به عکس‌العمل واداشت و کشتی جنگی ...

امریکایی ها هم به اندازه ی بریتانیایی ها با ملی شدن مخالف شدند اما کابینه ی ترومن مذاکرات را بر هر گونه اقدام نظامی ترجیح می داد.

با کودتای 28 مرداد علیه دکتر مصدق و دستگیری مصدق و رهبران هوادار او فعّالیت جبهه ملی متوقف شد. اگر چه بعضی از فعالان آن در نهضت مقاومت ملی به مبارزه با حکومت ادامه دادند. با رشد نارضایتی ها و گشایش نسبی فضای سیاسی کشور در سال 1339 رهبران و اعضا و هواداران جبهه ملی فعّالیت سیاسی خود را از سرگرفتند.

برخی از کودتاگران کسانی بودند که علیرغم دوستی با مصدق، در نهایت با تطمیع مالی و سیاسی به جرگه مخالفان مصدق درآمدند و نقش مهمی در سقوط دکتر مصدق ایفا نمودند. زاهدی از جمله این افراد است که گرچه زمانی به مصدق نزدیک بود؛ اما بتدریج به صف مخالفان قسم خورده او پیوست.

در رسانه های دولتی چنان وانمود می شد که کودتای آمریکایی- انگلیسی امری قانونی و برای دفاع از کیان کشور بود و بدین ترتیب مصدق و مصدقیان یاغیان این کشور بودند....

به جز سیاست موازنه منفی و موازنه مثبت، یک جریان تاریخی دیگر معروف به «نیروی سوم» هم وجود داشت، که طرفداران آن معتقد بودند در مقابل فشار روس و انگلیس باید به یک نیروی سوم خارجی پناه برد…

دکتر مصدق، پس از نطق در مسجدشاه و نمایشات پرحرارت دانشجویان، با عده ای از قبیل سیدمحمد صادق طباطبایی و متین دفتری و تهرانچی و امام جمعه تهران در دربار تحصن اختیار کرده بودند.

بعد از واقعه کودتا، از ترس مدتی پریشان حال بودم و نمی دانستم چه کار کنم... این بود که دو سه روز هم در منطقه ای به نام دربند بین سمنان و شهمیرزاد در باغ یکی از دوستانم مخفی شدم...

از کودتای 28 مرداد به بعد محمدرضا شاه و دربار به طور مؤثر در انتخابات مجلس دخالت می‌کردند و با استفاده از شیوه‌های مختلفی، همچون به کارگیری نیروهای امنیتی، تعیین و گزینش داوطلبان مورد نظر و حذف نامزدهای مستقل در جریان انتخابات اعمال نفوذ می‌کردند.

نامه امیرمسعود قاجارقوانلو رئیس انجمن اصلاحات اجتماعی بخش تهرانشهر به دکترمصدق نخست وزیر دائر بر پیشنهاد نصب تابلوی کاخ استقلال ایران بر سر در منزل خود با توجه به مخالفت نامبرده با ساختن مجسمه وی ، اعلام آمادگی و حمایت از سیاستهای وی در بدست آوردن استقلال با توجه به شرکت در تظاهرات 30 تیر

به گواه تاریخ، بعد از پیروزی کودتای 28 مرداد 1332 فصل جدیدی از دوران سلطنت پهلوی دوم آغاز شد.  دورانی که در آن محمدرضاشاه پای در کفش پدر گذاشت و در قامت یک دیکتاتور  تمام عیار ظاهر گشت و تمامی سطوح جامعه اعم از نخبگان سیاسی تا مردم عادی از جلوه های استبدادی شاه پهلوی بی نصیب نماندند.

علت اساسی اختلافات نواب و آیت الله کاشانی در مورد عدم اجرای مقررات اسلامی در مملکت بود. فدائیان معتقد بودند وقتی ما قدرت را به دست گرفتیم باید بر اساس احکام اسلامی عمل کنیم. اختلاف آنها با مرحوم کاشانی ماهیتا با اختلاف آنها با دکتر مصدق فرق داشت.

امریکا از ابتدای شروع تحولات ملی شدن نفت، نگاه مثبتی به این پدیده نداشت و از شروع و سرایت دغدغه ملی شدن نفت به حوزه سنتی خود یعنی امریکای لاتین ترس و نگرانی شدیدی داشت.

نواب صفوی و دوستانش مشکل اصلی ایران را در وجود شاه می دیدند و نظر او مبارزه با دربار بود، ولی جبهه ملی، مرحوم کاشانی و دکتر مصدق و دیگران رزم آرا را مشکل اساسی می داستند

سیاستگذاران بلندپایه ی وزارت خارجه، دریاداری، بانک انگلستان و وزارت سوخت و نیرو گرد آمدند تا یک کمیته کاری ایران تشکیل دهند. این نهاد چند مطالعه ی پژوهشی را بنا به سفارش انجام داد تا به عنوان پس زمینه ی برخورد با ایران، مورد استفاده قرار گیرد.

اولین و مهمترین اعتراض سیاسی به موضوع کودتا و دستگیری مصدق را می‌توان در جنبش دانشجویی دید.

وقتی که نوبت به سخنرانی او رسید، دیگر نمایندگان خاموش شدند. وی نطق خود را با نشان دادن یک جلد قرآن آغاز کرد و از همه خواست که از جایگاه خود بلند شوند و با این کار گواهی دهند که برای دفاع از نظام مشروطیت سوگند یاد کرده اند.