دلیران تنگستان | کافه تاریخ

جوان و تاریخ- مقالات

مقاومت ملی در برابر متجاوزان یا بیگانگان، بخش حماسی و نمادین تاریخ و نیز ادبیات سیاسی کشور را شکل میدهد. تاریخ کشور مملو از مقاومت حماسی مردم و رهبران آن در دورههای مختلف تاریخی به خصوص دوران معاصر است. قیام رئیسعلی دلواری و نیروهایش علیه تجاوز انگلیس در جنگ جهانی اول از زمره این مقاومتها میباشد. زمانیکه انگلیس بعد از لنگر انداختن در بوشهر، قصد اشغال این شهر و سواحل آن را داشت با قیام رئیسعلی و نیروهایش مواجه شد. وی تا آخرین لحظه در مقابل متجاوزان مقاومت نمود و برای دفاع از استقلال ایران تا آخرین توان خود ایستادگی کرد و در این راه نیز کشته شد. این نوشته به پاس ارج نهادن بر مقام این اسطوره ملی، شرح کوتاهی دارد بر دلاوری های وی و همراهانش.

رئیسعلی دلواری کیست!

رئیس‌علی دلواری، دلاور جنوبی بود که از اوایل جوانی فعالیتهای سیاسی خود را آغاز نمود. وی همزمان با آغاز نهضت مشروطیت، به صف مشروطهطلبان جنوب پیوست و در بسیاری از مبارزات آزادیخواهانه مشروطه شرکت نمود. اما مهمترین فعالیت سیاسی رئیسعلی، دفاع وی از کشور در برابر تجاوز نیروهای انگلیسی بود.

با آغاز جنگ جهانی اول که همزمان بود با حکومت احمدشاه قاجار و نخست وزیری مستوفیالممالک، کشور ایران از لحاظ سیاسی و اقتصادی در شرایط بسیار نامساعدی به سر میبرد و وجود شورشهای متعدد در نقاط مختلف کشور، نظام نوپای مشروطه را در ضعیفترین وضعیت قرار داده بود. در این شرایط ایران با اعلام بیطرفی در جنگ جهانی، خواستار به رسمیت شناخته شدن حقوق خود در این زمینه گردید. اما دولتهای روس، عثمانی و انگلیس با بیاعتنایی نسبت به وضع ایران، از شمال و جنوب و غرب، به کشور تجاوز نمودند.

در این بین، انگلیس جهت حفاظت از منافع سیاسی و به خصوص منابع نفتی خود در خلیج فارس و خوزستان نیروهایی را به مناطق جنوبی کشور اعزام نمود. انگلیس علاوه بر آنکه به کمک قرارداد دارسی توانسته بود بر منابع نفتی خوزستان دست یابد، طبق قرارداد 1907 که با روسیه به امضا رسانده بود، جنوب ایران را سهم الارث خود میدانست. به عبارتی طبق این قرارداد استعماری، ایران به سه منطقه شمال، جنوب و مرکزی تقسیم شد. قسمتهای شمال تحت نفوذ روسیه درآمد و قسمتهای جنوب تحت نفوذ بریتانیا و مناطق مرکزی نیز بیطرف اعلام شد.

با توجه به این شرایط، بوشهر از اهمیت خاصی نزد انگلیس برخوردار بود و تصرف آن میتوانست تسلط این کشور را جهت حفظ سایر مناطق افزایش دهد. از این رو، انگلیس در اولین گام تلاش کرد با تصرف بوشهر ضمن احاطه بر منابع خود، به سمت شیراز و تهران نیز پیشروی کند، اما از همان آغاز با مقاومت شخصی به نام رئیسعلی دلواری و همراهانش مواجه شد.

رئیسعلی برای آغاز مبارزه ابتدا از مراجع کسب تکلیف کرده و در نهایت با دریافت حکم جهاد از آیت الله شیخ محمد‌حسین برازجانی، قدم در راه مبارزه نهاد. هنگامیکه انگلیس با هدف اشغال بوشهر، درصدد تصرف دلوار برآمد، رئیسعلی و همراهانش در مقام دفاع و ایستادگی برآمدند. وی «دارای یک صد تفنگچی و دو نفر دیگر که در اهر اجتماع کرده بودند حداکثر چهارصد تفنگچی داشتند و با این پانصد نفر حاضر شدند برای حفظ شرف و دین و وطن با هزاران نفر قشون انگلیسی مجهز که آشکارا به سرزمین اسلامی آنها تجاوز کرده بودند بایستند.»1

رئیسعلی در ابتدا با حملات متعدد خود، کنسولگری انگلستان را هدف قرار داده و خساراتی به آن وارد کرد. در یکی از این حملات، رئیسعلی موفق شد چند تن از نیروهای بلندپایه انگلیسی را کشته و نیروهای متجاوز را مجبور به عقب نشینی نماید. دفاع و مقاومت «رئیسعلی برای دولت بریتانیا غیر قابل تحمل بود و سبب شد، سرفرماندهی نیروهای انلگیسی در شرق،‌ نیروهای آماده اعزام به بغداد را که تعدادشان دو هزار نفر بود، جهت مقابله و حمله به پایگاه رئیسعلی (روستای دلوار)، به بوشهر فراخواند.»2 با این حال، رئیسعلی همچنان از شهر دفاع مینمود. در این شرایط که انگلیس قصد پیشروی به سوی شیراز و تهران را بعد از تصرف بوشهر در سر میپروراند، پیشنهاد دادن رشوه به دلواری را مطرح نمود تا رضایت او را جهت همراهی با نقشه خود یعنی کسب نماید. بر این اساس، با وساطت دو نفر، این موضوع به دلواری منتقل میشود؛ اما پاسخ دلواری در برابر پیشنهاد رشوه جمله معروف وی بود که «چگونه می‌توانم بی‌طرفی اختیار کنم در حالی که استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته‌است.»

تطمیع و تهدید رئیسعلی توسط انگلیسیها در آن برهه حساس، نشان از مؤثر بودن شخصیت و موقعیت وی در نظر قوای انگلیس داشت و پاسخ صریح و قاطعش در رد آن پیشنهادها، بیانگر اراده قوی او در برابر دشمنان دین و میهن بود.»3

با این حال بعد از این که انگلیس متوجه گردید نمیتواند از طریق رشوه دلواری را تطمیع و راضی نماید، به تجهیزات و ادوات جنگی خود متوسل شد و با کشتیهای جنگی شهر دلوار را مورد حمله و بمباران قرار داد. علیرغم بمباران شدید شهر، مردم به رهبری دلواری مقاومت سرسختانهای نشان دادند و حتی موجب عقب نشینی نیروهای انگلیسی گشتند؛ اشغال بوشهر و حمله به دلوار از یکسو و مقاومت شجاعانه دلاور و همراهانش باعث شد تا خبر پیروزی مجاهدین علاوه بر تنگستان در سایر شهرهای کشور نیزانعکاس یافته و با تشویق مردم به مقاومت، باعث شد تا حملات گستردهای به نیروهای متجاوز وارد شود. در این شرایط وقتی انگلیسیها نتوانستند به کمک برتری نظامی خود به اهدافشان برسند، «به حیله دست زده، رئیسعلی و سایر پیشروان را از طریق جاسوسان خود و با همدستی افراد ضعیفی از همان بوشهر که تطمیع شده بودند از پشت هدف قرار دادند.»4 وی در میدان جنگ در تنگک توسط فردی فریب خورده وطن‌فروش به نام غلامحسین تنگکی به شهادت رسید. بعد از شهادت، پیکر این دلاور ملی و غیور، بنا بر وصیتش در جوار حرم علیبن ابیطالب (ع) در وادیالسلام دفن گردید.

محمدحسین رکن‌زاده آدمیت در رمان تاریخی دلیران تنگستان می‌نویسد:

رئیسعلی ایرانی غیرتمند و عاقلی بود که نخواست تا او زنده است دشمنان، وطن عزیزش را پایمال سم ‌ستوران نمایند. رئیسعلی در میدان کارزار جان داد در حالی که وزراء و بزرگان آن عصر حتی شهریار آن دوره‌ ایران در تهران مشغول عیاشی‌های شبانه روزی خود بودند! و امثال رئیسعلی را یاغی و طاغی می‌نامیدند.5

فهرست منابع:

1-جلالالدین مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هفدهم، 1391، ص 164

2- داگوبرت فن میگوش،‌ واسموس و لورنس آلمانی، ترجمه فرشته اعظم میرفخرایی، چاپ اول،‌ نشر نویسا، 1375، ص 169.

3-سید علی موسوی نژاد، عصر رئیس علی دلواری در تاریخ مبارزات مردم ایران علیه استعمار، شاهد یاران 1388 شماره 52، ص 44.

4- مدنی، همان. ص 165

5- محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، دلیران تنگستان، طهران: انتشارات بنگاه آوا، چاپ چهارم، 1327، ص 174.