این مرد چند قدم بیشتر تا توحش فاصله ندارد

جوان و تاریخ- کافه هنر

این مرد چند قدم بیشتر تا توحش فاصله ندارد

چارلز سى. هارت، وزیر مختار آمریکا، در گزارشى محرمانه رضا شاه را «یک دهاتى بى‌سواد از پدرى به همان اندازه بى‌سواد» مى‌نامد. هارت در گزارش دیگرى مى‌نویسد: «حتى پنج سال پادشاهى بر تخت طاووسِ شاهنشاهان ایران نیز خشونت و وقاحت سرگروهبانى بنیانگذار سلسله پهلوى را صیقل نداده است. البته گمان مى‌کنم که نیازى به توضیح نباشد. از وقایعى که در گزارش‌هایم شرح داده‌ام، و آنهایى که پیش از من گزارش شده است، و همچنین نظر کلى ناظران ذیصلاح ایرانى این مطلب باید تقریباً بدیهى باشد.» هارت در گزارشش از اولین ملاقاتى که در فوریه ١٩٣٠ با رضا شاه داشت، مى‌نویسد: «البته شاید نظرم عوض شود، ولى از نزد رضا شاه که برگشتم، ایمان داشتم مردى که ملاقات کرده بودم چند قدم بیشتر با توحش فاصله ندارد.» بخش‌هاى مبسوطى از گزارش اولین برخورد هارت با رضا شاه را در زیر خواهیم آورد. ولى در اینجا کافى است بگوییم که وقتى هارت چهار سال بعد ایران را ترک کرد، نه فقط نظرش عوض نشده بود، بلکه متقاعد بود که برداشت اولیه‌اش از شخصیت رضا شاه بسیار بلندنظرانه بوده است.شرح موارد متعددى از رفتار وحشیانه و خشن شخص شاه با نوکران،باغبانان، مدیران سالخورده روزنامه‌ها، افسران ارشد ارتش، و وزیران کابینه در گزارش‌هاى دیپلماتیک سفارت آمریکا پراکنده است. طبق گزارش‌ها، هر وقت اعلیحضرت گمان مى‌کرد کارگران راه‌آهن آنقدر که باید تن به کار نمى‌دهند، دستور مى‌داد تا آنها را به باد شلاق بگیرند؛ خود شاه اگر از کار عمله و بنّاهایى که براى اعلیحضرت کاخ مى‌ساختند راضى نبود، آنها را زیر مشت و لگد مى‌گرفت؛ و با مدیران روزنامه‌ها نیز رفتار خشنى داشت.سروان فرانک سى. جدلیکا ، وابسته نظامى آمریکا در گزارشى با عنوان «خُلق و خوى رضاخان» مى‌نویسد:رضاخان، رئیس‌الوزراى جدید ایران، اگر چه به عالى‌ترین مقام سیاسى کشور رسیده است، هنوز نتوانسته لااقل یکى از اخلاق روزهاى گذشته‌اش را که سرباز و افسر قزاق بود کنار بگذارد. ...رضاخان هنوز میل دارد اشخاصى را که خلاف اراده‌اش عمل مى‌کنند شخصاً تنبیه کند. وقتى وزیر جنگ بود هم به هنگام غضب به صورت فرد مقابل سیلى مى‌زد یا او را به باد کتک مى‌گرفت؛ حال مى‌خواست طرف رئیس‌الوزرا باشد یا رئیس نظمیه، مدیر روزنامه، افسر و یا هر مقام دیگر. طى دو هفته گذشته نیز وى از دست چند نفر غضبناک شد، که البته بلافاصله شخصاً آنها را کتک زد. طبق گزارش‌ها، تازه‌ترین قربانیانش یک افسر پلیس و یک ملاى قلابى بودند. شکى نیست که عدم خویشتندارى رضاخان در مقابل این غرایز بدوى نفرت‌انگیز است. چنین رفتارى ذهنیت نامطلوبى، على‌الخصوص در بین خارجى‌ها، ایجاد مى‌کند. یک روزنامه تهرانى که جسارت کرده و از این رفتار رضاخان انتقاد کرده بود، بلافاصله توقیف شد. براى آنکه درک بهترى از رفتار رئیس‌الوزرا داشته باشیم، باید محیطى را که در آن بزرگ شده و شرایط جسمى وذهنى این مرد را مد نظر قرار دهیم.