کلوبهای روتاری همانند لژهای فراماسونری دارای تشکیلات بین المللی بودند و از روتاری بین المللی تبعیت می کردند؛ با این تفاوت که کلوبهای روتاری تشکیلات علنی و آشکار بودند
۰
عملکرد کلوبهای روتاری در ایران نشان می‌دهد که آمریکا از افراد به اصطلاح روشنفکر بیشترین بهره برداری را کرد و با کمک همین از خود بیگانگان راه را برای سلطه در تمام عرصه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران هموار نمود.
کلوبهای روتاری همانند لژهای فراماسونری دارای تشکیلات بین المللی بودند و از روتاری بین المللی تبعیت می کردند؛ با این تفاوت که کلوبهای روتاری تشکیلات علنی و آشکار بودند. در اهمیت این کلوبها همین بس که خود محمدرضاشاه ریاست افتخاری و عالیه آنها را بر عهده گرفت و اغلب رؤسای آنها از بالاترین صاحب منصبان و وزرا و نمایندگان مجلس انتخاب می شدند.
این مقاله در تلاش است تا به تبیین نقش و اهداف کلوب روتاری در ایران بپردازد و نحوه شکل گیری و فعالیتهای آنها را در ایران در دوره پهلوی دوم بررسی نماید.
*ایجاد نخستین باشگاه روتاری در جهان
نخستین باشگاه روتاری در سال 1905م، توسط یک حقوقدان صهیونیست به نام «پُل هریس» در شیکاگو واقع در ایالات متحده آمریکا به وجود آمد. او به همراه سه تن دیگر(1) از یهودیان عضو جامعه بازرگانی شیکاگو، اولین جلسه رسمی روتاری را در 23 فوریه 1905م، تشکیل دادند و موجودیت تشکیلاتی به نام «کلوب روتاری» را اعلام کردند. (2)
«روتاری در لغت به معنای «دوره» است (3) و نامگذاری این باشگاه‌ها به روتاری از آن رو بود که چون جلسات روتارینها در آغاز تأسیس کلوب به صورت گردشی در خانه هر یک از اعضا تشکیل می شد، از این رو جلسات به «روتاری» معروف شدند. روتارینها 24 ساعت شبانه روز را به چرخ دندنه 24 پره تشبیه کرده بودند که هر یک از اعضا موظف بود همچون چرخ دنده در تلاش باشد. شکل این چرخ دنده‌ها علامت رسمی روتارینها بود و آنها معتقد بودند که با چرخش هر دنده، دنده های دیگر نیز به حرکت در می آید و باعث تحرک کل سیستم می شود. (4)
با این تعبیر، کلوب روتاری بین‌المللی به دنبال ایجاد یک سیستم به هم پیوسته و متشکل جهانی است که با اراده و حرکت دندانه های «کلوب مادر»، تمام این سیستم جهانی در جهت تأمین منافع صهیونیستها و آمریکاییان به حرکت درآید.
تشکیلات روتاری از آغاز تأسیس، تحت نفوذ و سلطه همه جانبه «صهیونیسم بین الملل» قرار داشت و به روشهای گوناگون همانند تشکیلات فراماسونری با صهیونیسم پیوند خورده بود. این پیوند و ارتباط تا آن حد وسیع و گسترده است که تأثیرات آن حتی در نامگذاری این تشکیلات نیز به چشم می خورد. پیوند عمیق باشگاه‌های روتاری با اسرائیل و یهودیان صهیونیست، نشان هویت سیاسی این تشکیلات و اهداف آن می باشد.
*تأسیس اولین کلوب روتاری در ایران
در اواخر سال 1333ش/1954م، به یکی از مأمورین آمریکایی به نام دکتر «کراتس» که با نام مستعار «داک» برای سازمان اطلاعات و جاسوسی آمریکا کار می کرد و با عنوان زمین شناس در خدمت اداره اصل چهار ترومن در ایران بود، مأموریت داده شد تا برای تشکیل کلوبهای روتاری در ایران وارد عمل شود. وی بلافاصله به مطالعه در این زمینه پرداخت و موضوع را با یک ایرانی عامل آمریکا به نام مجید امیرابراهیمی در میان نهاد و از او خواست تا در کار تأسیس کلوبهای روتاری به وی کمک نماید. امیرابراهیمی با راهنمایی دکتر کراتس، با چند تن از مقامات بانفوذ ایران از جمله دکتر جهانشاه صالح وزیر بهداری در کابینه حسین علاء و سناتور مصطفی تجدد مالک و مدیرعامل بانک بازرگانی ایران و سناتور عباس مسعودی مالک و مدیر مؤسسه اطلاعات مذاکره کرد و نظر دولت آمریکا را برای تأسیس نخستین کلوب روتاری در ایران به آنها ابلاغ نمود. پس از آن دکتر کراتس گزارش فعالیتهای خود را به اطلاع مقامات آمریکایی در واشنگتن رساند و آنها یکی از مأموران رده بالاتر سیا را که «چارلز کولاک» نام داشت و در بیروت تحت عنوان رئیس «انجمن دوستداران آمریکایی خاورمیانه» فعالیت می کرد روانه تهران کردند. (5)
کولاک بلافاصله پس از ورود به تهران دست به کار شد و با جمع کردن حدود سی نفر از سرمایه داران بهایی و یهودیان صهیونیست و اعضای لژهای فرماسونری، نامه ای به حسین علاء- نخست وزیر وقت- که عنوان «استاد اعظم مادام العمر» فراماسونری داشت، نوشت و خواستار تأسیس اولین کلوب روتاری در تهران شد. پس از جلب موافقت هیئت دولت و گرفتن تأییدیه از شهربانی کل کشور، گزارش نهایی فعالیتهای خود را به آمریکا فرستاد و پس از گرفتن دستورهای لازم، در اواخر فروردین 1335ش، «کلوب روتاری تهران» به عنوان کلوب مادر، در محل پارک هتل تهران آغاز به کار کرد و به انتخاب هیئت رئیسه پرداخت.(6)
نخستین هیئت رئیسه کلوب روتاری تهران به این ترتیب بود:
1. سناتور جهانشاه صالح (رئیس)
2. سناتور عباس مسعودی (نایب رئیس اول)
3. سناتور مصطفی تجدد (نایب رئیس دوم)
4. چارلز کولاک (عضو هیئت مدیره)
5. دکتر فریدون ورجاوند (عضو هیئت مدیره)
6. ژرژ آوانسوف (رئیس تشریفات)
7. مجید امیرابراهیمی (دبیر و خزانه دار) (7)
حضور این افراد در هیئت مؤسس و هیئت مدیره اولین کلوب روتاری ایران هرگز امری اتفاقی به نظر نمی رسد و نشان از توافق پنهان صهیونیسم بین الملل داشت. اکثریت قریب به اتفاق افراد ذکر شده از فراماسونرهای قدیمی و کهنه کار و از اعضای جناح صهیونیستی لژهای ماسونی بودند، مانند ژرژ آوانسوف که استاد اعظم و ناظر اعظم لژهای جنوب ایران و خوزستان بود. همچنین تأسیس نخستین کلوب روتاری در ایران، همزمان با نخست وزیری حسین علاء از استادان لژهای فراماسونری بود که توافق محمدرضاشاه را برای تأسیس چنین تشکیلاتی جلب کرد. آمریکا با تشکیل کلوبهای روتاری این امکان را به دست آورد تا بدون ایجاد هر نوع بدگمانی، اندیشه ها و خواسته های خود را در ایران اجرا کند.
با پایان انتخابات نخستین هیئت مدیره، این تشکیلات به تدوین اساسنامه پرداخت و با طرح شعارهایی چون «تلاش در راه ایجاد آشنایی و دوستی»، «تعمیم موازین اخلاقی و تقویت روحیه خدمتگزاری» و «ترویج تفاهم بین المللی از طریق مودت و همکاری بین بازرگانان و صاحبان مشاغل آزاد»، فعالیت رسمی خود را آغاز کرد و شروع به عضوگیری نمود. (8)
کلوب روتاری در ایران به سرعت گسترش یافت و تا سال 1338ش، کلوبهای روتاری تبریز، آبادان، خرمشهر و در سال 1339ش، کلوب شمال تهران به کمک نصرت الله منتصر و کلوبهای کرج و شیراز در سال 1340ش، و کلوب اصفهان توسط مجید امیرابراهیمی افتتاح شد و کلوب شهرهای دیگر توسط افرادی چون رضا رزم آرا، سپهبد علی محمد خادمی و هادی امیرابراهیمی ایجاد شد.
کلوب روتاری ایران تا جایی گسترش یافت که جزو کلوبهای منطقه آسیای مرکزی و غربی درآمد و در سال 1968م، مجید امیرابراهیمی را به عنوان مشاور اداری روتاری بین المللی انتخاب کردند. در سال 1344ش، رئیس روتاری بین المللی به ایران آمد و با محمدرضاشاه ملاقات کرد و اعلام کرد که شاه عضویت کلوب روتاری و ریاست عالیه کلوبهای روتاری ایران را پذیرفته است؛ شاه نیز این سخن را تأیید کرد.
از سرمایه داران بزرگ ایرانی که رسماً عضویت روتاری را پذیرفته بودند و در راستای تحقق اهداف تشکیلات که همانا ایجاد حلقه اتصال با قدرتهای بزرگ بود، فعالیت داشتند و سرمایه های کلان خود را در جهت دلخواه کارتلهای آمریکایی و صهیونیستی به جریان می انداختند، می توان از حبیب ثابت، قاسم لاجوردی و پرویز مهدی‌زاده یاد کرد. باید به این نکته اشاره کرد که تشکیلات روتاری تمام اقدامات خود را تحت عنوان فعالیتهای خیرخواهانه و نیکوکاری انجام می داد یا به عنوان مباشر و امین بنیادهای خیریه وارد عمل می شد. به عنوان مثال «بنیاد نیکوکاری کاره» در ارتباط مستقیم با کلوب روتاری بود، هر سال برنامه های خاصی برای به اصطلاح یاری مردم بی بضاعت تهران و کمک به تغذیه دانش آموزان دبستانی ترتیب می داد و رؤسای روتاری، خبرنگاران را به محلات فقیرنشین جنوب تهران می بردند و در مقابل دوربین آنها به توزیع مواد غذایی می پرداختند و به هر خانواده بسته‌‌ای حاوی سه کیلو آرد و دو کیلو برنج و مقدار اندکی حبوبات اهدا می کردند و سپس تصاویر و تفصیلات ماجرا را به صورت رپورتاژ آگهی در پُرتیراژترین جراید ایران منتشر می کردند. (9) این بنیادها که عمدتاً طرف قرارداد شرکتهای بزرگ آمریکایی و اسرائیل و کارتلها و تراستهای صهیونیستی و نماینده انحصاری آنها در ایران بود، همگی با هدف غارت بیت المال ایجاد می شدند و عنوان «خیریه» را تنها برای فرار از پرداخت مالیات، به دنبال نام خود می افزودند.
*عضویت در کلوب روتاری
عضویت در کلوب روتاری همانند عضویت در لژهای فراماسونری مستلزم انتخاب فرد از سوی تشکیلات بود و فرد نمی توانست بهمیل خود به عضویت کلوب درآید. هر شخصی که توسط یکی از اعضای کلوب معرفی می شد، کمیته عضویت موظف می شد، صفات، شخصیت، شغل همراه با موقعیت اجتماعی وی را مطالعه کرده و پس از آن گزارش جامعی به هیئت مدیره ارائه دهد. از جمله موارد مورد مطالعه کمیته عضویت عبارت بود از:
1. اخلاق معاشرت و شهرت فرد در کار
2. شهرت آن فرد در مؤسسه ای که کار می کند باید اعلا بوده و نه تنها رفتار او با همکاران باید پسندیده باشد، بلکه کردار او با رقبا هم باید در هر زمینه انسانی باشد.
3. نمونه هایی از خدمت به خلق باید ارائه گردد.
4. قدرت مالی برای پرداختهای روتاری، کافی تشخیص داده شود.
5. وقت کافی برای ملاقاتها داشته باشد. (10)
عضویت در باشگاه روتاری بر چند نوع بود: عضویت فعال، عضویت اعضای عالیرتبه، عضویت کسانی که قبلاً سابقه خدمت داشته اند و عضویت افتخاری که مراتب هر یک از این عضویت به تفصیل در اساسنامه کلوب آمده است. کلوبها دارای نظم و ترتیب سختی بود و تمام اعضا مکلف بودند این نظم و ترتیب را رعایت کنند و اگر کوچکترین تخطی از آیین نامه مشاده می شد، بلافاصله فرد را بدون هیچ‌گونه چشم پوشی اخراج می کردند. بر طبق آیین نامه کلوب روتاری، هزینه کلوبها و تشکیلات روتاری از محل حق عضویت اعضا تأمین می شد. (11)
می توان گفت که اعضای کلوب روتاری، از فعالان و نیروهای مؤثر و کیفی انتخاب می شدند و مأموریت اصلی آنها ایجاد حلقه اتصال با قدرتهای استکباری از طریق نظام بین المللی با کمک رجال سیاسی و سرمایه داران کلان بود.
*علائم روتاری
روتاری دارای یک آرم بین المللی است. یک چرخ دنده است که دارای شش میله، بیست و چهار دندانه و یک سوراخ کلید به رنگهای آبی سیر و طلایی است که کلمات روتاری بین المللی روی آن نوشته شده است. این آرم، معنی و مفهوم خاصی ندارد اما در نخستین نشریه روتاری، توجیهی از نشان روتاری شده است که در نوع خود قابل تأمل است. رنگهای آبی و طلایی از جمله رنگهای مقدس صهیونیستهاست. این رنگها در پرچم بازار مشترک اروپا نیز به کار رفته و با رنگهایی که در رواق لژهای ماسونی به کار می رفت، مطابق می باشد. «چرخ روتاری» یک ستاره شش ضلعی می سازد که نشانه صهیونیستها در فلسطین اشغالی است. (12)
*عضویت زنان
پس از تأسیس کلوبهای روتاری در ایران، که مخصوص فعالیت مردان بود، تلاشی برای تشکیل این محفل در میان زنان نیز صورت گرفت و کلوب روتاری زنان با نام «زونتا» شکل گرفت. کلمه زونتا از زبان سرخپوستان آمریکا گرفته شده و به معنی «جلب اعتماد» است. کلوب زونتا در ایران در سال 1342ش، تشکیل شد و نحوه انتخاب اعضا در این کلوب مشابه کلوب روتاری بود. نیّره ابتهاج سمیعی در یکی از جلسات هفتگی کلوب روتاری بین‌المللی راجع به فعالیتها و اهداف کلوب زونتا چنین می گوید: «هدف از تأسیس کلوب زونتا تنظیم برنامه هایی است برای بهبود وضع اجتماعی، فرهنگی و ایجاد تفاهم بین زنان دنیا، به منظور ایجاد صلح و حقوق اقتصادی و سیاسی زن. تمام کلوبهای زونتا در دنیا یک برنامه بین المللی دارند که باید از آن پیروی نمایند ولی خدماتی که انجام می‌دهند نسبت به احتیاجات محلی خودشان متفاوت است. روزهای یکشنبه هر ماه، جلسات زونتا در پارک هتل تشکیل می شود و ما به دو نفر از مددکاران اجتماعی بورس داده ایم تا به خارج رفته در این رشته مطالعه کنند و پس از مراجعت به ایران در این رشته فعالیت نمایند». (13)
جلوگیری از شرکت و عضو شدن زنان در مجامع ماسونی مغایر با تبلیغات این گروه بود و زنان فقط می توانستند در ضیافتهای سفید شرکت کنند. اما در سال 1957م، بر اساس حکم دیوان عالی آمریکا، عضویت زنان نیز در کلوبها مجاز اعلام شد و با تصویب کنوانسیون بین المللی روتاری، عضویت زنان در کلوبهای روتاری تصویب شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، برای کمرنگ کردن روحیه مردمسالاری در کلوب روتاری، سرکردگان روتاری رنچوپارک، زنی به نام پری اباصلتی14 را به صورت نمادین به ریاست کلوب روتاری انتخاب کردند.
*کلوبهای روتاری و مذهب
کلوبهای روتاری به عنوان اخلاف سازمان جهانی فراماسونری، سازمانهایی برای جایگزینی اولین اندیشه های اومانیستی با فرهنگ دینی بودند. اگرچه کلوبهای روتاری در ایران به صراحت تظاهر به دین ستیزی نمی کردند و ظاهراً در سخنرانیهای هفتگی کلوبها، برخی شخصیتها و محققان عرصه دین پژوهی مانند زین العابدین رهنما و سیدحسین نصر شرکت و سخنرانی می کردند؛ با این حال اهداف کلوب و جهان وطنی بودن آن از اقدامات کلوب و نیز موضع گیری سازمانها و احیاناً افراد مختلف قابل درک است. علاوه بر آن، مطالعه و بررسی زندگی اعضای کلوب و به ویژه رؤسا و بانیان آن و دخالت مستقیم عناصر آمریکایی و عضویت آنها در کلوب و نیز حمایت از برنامه‌های رژیم شاه و مخالفت با نیروهای مذهبیِ مخالف رژیم قراینی از سلوک ضددینی کلوب می باشد. (15)
در سال 1974م، در شهر مکه کنفرانسی با شرکت نمایندگان 140 کشور اسلامی تشکیل شد و در یازدهمین اعلامنامه کنفرانس تأکید شد که:
1. بر هر مسلمانی واجب است به سرعت از این سازمانها خارج شود.
2. هر مسلمانی که به این سازمانها پیوسته است نباید برای انجام امور مسلمین انتخاب گردد.
3. کشورهای اسلامی باید چنین تشکیلاتی را ممنوع و شعبات آن را تعطیل کنند.
4. کشورهای اسلامی اعضای این سازمانها را استخدام نکنند.
5. حقایق مربوط به این تشکیلات را در این کتابهای ارزان قیمت برای مردم تشریح نمایند.
6. باکلوبهای روتاری، لاینز و اخوان التحریر باید نظیر سازمانهای فراماسونری رفتار شود. (16)
در ایران قبل از انقلاب، تشکیلات روتاری بیشترین توجه خود را به عناصر لائیک و سکولار و مخالفان اسلام به ویژه بهائیت داشت. این تشکیلات در ظاهر ادعا می کند که با دین و سیاست کاری ندارد، اما در باطن در جهت تضعیف مبانی سنتی و اصول اعتقادی مردم ایران فعالیت می کرد. حمایت از عناصر دین ستیزی چون دکتر رضا مظلومان برای اشاعه افکار ضداسلامی از نمونه های روشن است که تلاش برای ایجاد مدارس مختلط دخترانه و پسرانه که طرح آن درمرکزیت روتاری ایران ریخته شد و برای اجرا به وی ابلاغ شد.17برنامه رواج بی بند و باری و از خودبیگانگی و اشاعه فساد و ابتذال که مأموریت دستیابی به آن در شمار برنامه های کلوب زونتا ــ خواهر خوانده کلوب روتاری ــ قرار داشت و پری اباصلتی از طریق «انجمن دوشیزگان و بانوان» برنامه های اجرایی آن را سامان می‌داد، همگی در این راستا بود.
*روتاری و جذب جوانان
تشکیلات جهانی روتاری اهمیت ویژه ای برای جذب نوجوانان و جوانان قائل بود و در شمار فعالیتهای مهم هر کلوب محسوب می شد. روتاری بین المللی، نوجوانان و جوانان را در گروههایی با نام «اینتراکت ـ روتراکت» (18) سازماندهی می کرد و ضمن انجام فعالیتهای مختلف نظیر تشکیل پیک نیکهای دسته جمعی به آموزش و تربیت آنها می پرداخت. اولین کلوب روتراکت در ایران در سال 1349ش، به کوشش سپهبد علی محمد خادمی(19) که دبیر بین المللی کلوبهای روتاری در ایران بود و مهندس داریوش ارجمند در تهران و با عضویت 25 نفر از دانش‌آموزان و دانشجویان تشکیل شد. نکته مهم در سازماندهی نوجوانان و جوانان روتاری در ایران، تلاش و همگامی فرقه بهائیت در این زمینه بود و سپهبد خادمی و مهندس ارجمند هر دو پیرو این فرقه بودند. دوره بعدی فعالیت «روتراکت ـ اینتراکت» ایران در سال 1353ش، به سرکردگی رضا رزم آرا و مهندس ارجمند آغاز شد. (20)
کمیته ویژه جوانان که یکی از کمیته های فعال در هر کلوب روتاری بود و وظیفه داشت تا درباره دانشجویان تحقیق کنند و آن دسته از دانشجویانی که با معیارهای روتاری واجد صلاحیت تلقیمی شوند را به روتاری بین‌المللی معرفی نماید. روتاری بین المللی با اعطای بورس تحصیلی دانشجویان را زیر پوشش خود قرار می‌دادند و در راستای اهداف برنامه های خویش به آنها آموزشهای لازم داده می شد. بر اساس اطلاعات منتشره از سوی مرکز روتاری بین الملل، این تشکیلات تنها در سال 1978م، تعداد هفده هزار مورد کمک هزینه تحصیلی به دانشجویان پرداخت کرده است.(21)
*تعطیلی کلوبهای روتاری در ایران
با طلوع انقلاب اسلامی، طومار فعالیتهای کلوب روتاری در ایران در هم پیچیده شد و اعضای ارشد و کارگزاران عمده این تشکیلات، همانند دیگر وابستگان استکباری، از بیم خشم ملت ایران به خارج گریختند و در دامان «کلوب مادر» در آمریکا جای گرفتند. البته فرار آنها از کشور دلیلی بر پایان فعالیتهای ضدانقلابی و تخریبی آنها نبود و آنها هیچ‌گاه دست از تلاش برنداشته و به امید بازگشت به ایران و ایجاد همان روابط و بساطهای فسادآلود به تکاپو پرداختند. آنها برای تضعیف انقلاب، با هدف ضربه زدن به نظام اسلامی، دست به هر خیانتی می زدند. در روزهای نخستین پیروزی انقلاب با هدف اختلاف و تفرقه افکنی میان مردم و ایجاد مشکل برای نظام جمهوری اسلامی، به تحریک اقوام لر، کرد، عرب و ترکمن پرداختند و پول و امکانات لجستیکی در اختیار گروهکهای وابسته می گذاشتند. زمانی که ترفندهای آنها راه به جایی نبرد با شروع جنگ تحمیلی با تمام قوا در خدمت دشمن (عراق) قرار گرفتند. همکاری و کمک عناصر و اعضای روتاری ایران به دشمن بعثی در جنگ تحمیلی جریان داشت و بارها به این موضوع اعتراف کرده اند و یا همگامی و همسویی با تبلیغات آمریکا بر سر جزایر سه گانه ایران در خلیج فارس، از موارد دیگری بود که روتارینهای ایرانی از افشای آن ابایی ندارند و با صراحت تمام جزایر سه گانه (تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی) را جزو قلمرو امارات متحده عربی می دانند و ایران را به عنوان غاصب معرفی می کنند. 22 اما ستیزه جوییهای آنها با نظام جمهوری اسلامی ایران توفیقی به همراه نداشت.
*نتیجه
کلوبهای روتاری بر طبق برنامه های نفوذی آمریکا در ایران در دوران پهلوی دوم ایجاد شد که سعی می کرد با سازماندهی افراد وابسته به خود در لژهای فراماسونی و کلوبهای روتاری، از توان و انرژی آنها در راستای مطامع خود بهره برداری کند. دقت در اسامی تأسیس کنندگان کلوبهای روتاری و مطالعه و ارزیابی سوابق سیاسی آنها به روشنی نشان می‌دهد که آنها به وابسته ترین گروههای حکومت پهلوی تعلق داشتند که با همراهی چند آمریکایی چنین محافلی را در ایران پی ریزی کردند. کلوبهای روتاری نیز همانند اسلاف سازمانهای آمریکاییِ فعال در ایران، شعارهای نوع دوستی و کمک و همکاری را سر می‌دادند و حتی برای ظاهرسازی به برخی از اقدامات سطحی از قبیل کمک به بیماران و غیره می پرداختند که به هیچ وجه دامنه وسیعی نیافت و در جامعه فراگیر نشد و با پیروزی انقلاب اسلامی به فراموشی سپرده شد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. سیلوستر ئیل، پیرام شوری، گوستاو لوپر.
2. معماران تباهی (تهران، کیهان، ج1، چ5، 1379)، ص 20.
3. ابراهیم شوشان، فرهنگ لغات عبری، ج3، ص 1526.
4. نادر خبازی دولت آباد، کلوب روتاری به روایت اسناد (تهران، مرکز اسنادانقلاب اسلامی، 1389)، ص 58.
5. معماران تباهی، صص 31- 30.
6. سند این متن در آرشیو اسناد انقلاب اسلامی، با شماره بازیابی 2017، ص 65 موجود می باشد.
7. معماران تباهی، ص 32.
8. همان، صص 32-33.
9. همان، صص 37-38.
10. نادر خبازی دولت آباد، ص 67.
11. حسین میر، تشکیلات فراماسونری در ایران (تهران، علمی)، ص 81.
12. ابراهیم شوشان، فرهنگ لغات عبری، ج3، ص 1526.
13. آرشیو اسناد انقلاب اسلامی، شماره بازیابی 3010.
14. برای اطلاع از شخصیت و فعالیتهای پری اباصلتی نک: معماران تباهی، ج1، تهران، کیهان، صص 121- 113.
15. نادر خبازی دولت آباد، ص 65.
16. حسین میر، صص 90-91.
17. برای اطلاع از شرح حال رضا مظلومان به جلد دوم کتاب معماران تباهی مراجعه شود.
18. Rotract
19. راجع به سپهبد خادمی و وابستگی او به تشکیلات بهائیت، نک: مقاله «بهائیت و رژیم پهلوی»، فصلنامه تاریخ معاصر ایران، سال 13، شماره 50، تابستان 1388.
20. معماران تباهی، ص 45-46.
21. همان، ص 46.
22. همان، ص 48. *مرضیه یحیی آبادی: کارشناس ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه اصفهان، مدرس دانشگاه. منبع: مشرق
cafetarikh.com/news/30656
تگ ها
تمام حقوق محفوظ بوده و استفاده از مطالب سایت با ذکر منبع بلامانع است.