پیرامون کشف حجاب در افغانستان

تا پیش از اواخر قرن سیزدهم، حجاب در همه کشورهای اسلامی امری پذیرفته شده و کاملا قطعی بود در واقع حجاب زنان با هویت اسلامی و فرهنگی آن‌ها عجین شده بود و اهمیت آن به حدی بود که گاه اسلام و حجاب دو امر ناگسستنی و بدیهی تلقی می‌شدند. اما از اواخر قرن سیزدهم و به خصوص بعد از پایان جنگ جهانی دوم، چند کشور اسلامی، با در پیش گرفتن سیاست دین‌زدایی، تلاش‌هایی را جهت حذف حجاب آغاز کردند. افغانستان از جمله این کشورها و البته از پیشگامان اصلی این نهضت بود. عامل اجرایی این سیاست نیز شاه امان‌الله خان بود که در سال 1919 به قدرت رسید. امان الله خان طی سفرهایی که به چند کشور اروپایی داشت، به این نتیجه رسید که توسعه کشور با تغییرات ظاهری امکان‌پذیر است.

به قدرت رسیدن امان الله خان و تلاش او برای کشف حجاب
امان الله خان، در فوریه ١٩١٩ برابر با جمادی‌الاول ١٣٣٧ به قدرت رسید. او به محض به قدرت رسیدن، تغییرات گسترده در سطح روابط داخلی و خارجی را آغاز کرد. اولین گام امان الله خان در سیاست خارجی افغانستان، اعلام استقلال افغانستان بود. او طی چندین جنگ با کشورهای همسایه از جمله هندوستان، نهایتا اعلام کرد افغانستان بعد از این کشوری مستقل است.
البته گفته شده است این اعلان استقلال به مذاق انگلیس‌ها خوش نیامد و منجربه جنگ میان افغانستان و انگلستان نیز شد. هر چند این جنگ بیش از یک ماه طول نکشید و با عقد قراردادی پایان یافت و انگلستان استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت. دومین گام مهم امان الله خان در بعد داخلی صورت گرفت که بلافاصله بعد از اعلامیه استقلال اتفاق افتاد. بر این اساس امان الله خان چند روز بعد به مردم نوید داد که اصلاحاتی را بر پایه آزادی و برابری و، رفع بیداد و رشوه‌خواری آغاز خواهد کرد.. امیرامان الله خان که خود را شاه افغانستان می‌نامید، پس از آن پیمان‌هایی را با اتحاد جماهیر شوروی و انگلستان امضا کرده و در جهت غربی‌سازی افغانستان تلاش بسیاری از خود نشان داد.1

در رابطه با علل امان الله خان به اتخاذ این تصمیمات و یا عوامل تاثیرگذار بر او روایت‌های متعددی وجود دارد. برخی این موضوع را با نفوذ استعمار مرتبط دانسته و معتقدند ریشه اصلی بی‌حجابی به تحولات رنسانس در اروپا بازمی‌گردد. در این دوره همزمان با انقلاب صنعتی، زنان وارد بازار کار شدند و به تدریج تغییراتی در سبک پوشش آن‌ها به وجود آمد. همزمان با تحولات رنسانس، تکاپوهای استعماری نیز آغاز شد و دامنه این اقدامات کم کم کشورهای اسلامی را نیز فرا گرفت و به صورت سلاحی کارآمد برای تضعیف معنویت و اخلاق و سقوط اسلامی به کار گرفته شد و استعمارگران در جهت ترویج آن از هیچ اقدامی فروگذار نکردند.
در این راستا واژه‌های بسیاری تغییر کرد، مذاهب جدیدی توسط استعمار ساخته شد. حرف‌هائی در قالب علمی مطرح گردید و...2 تغییراتی که در نهایت با گسترش استعمار، دامنگیر کشورهای اسلامی نیز شد. اما برخی نیز اقدامات امان الله خان را مربوط به سفر او به اروپا می‌دانند. بر این اساس امان اللَّه خان در فاصله سال‌های 1927 و 1928م یک سفر زنجیره‌ای به کشورهای فرانسه، سوئیس، آلمان، بلژیک، انگلیس، هلند، ترکیه، هندوستان، مصر و ایران به عمل آورد. او به شدت شیفته مظاهر تمدن غرب بود و روابط صمیمانه‌ای با رضاخان پهلوی در ایران و مصطفی کمال آتاتورک در ترکیه برقرار کرد.3

آغاز سیاست‌های کشف حجاب و واکنش مردم
سیاست امان الله خان در کشف حجاب زنان و تغییر پوشش مردان با اجبار همراه بود. او از مردان به خصوص مقامات دولتی خواست که ریش‌های خود را بتراشند و لباس‌های غربی به تن کنند.4 سیاست کشف حجاب اجباری او نوعی دهن‌کجی به خواسته‌ها و اعتقادات مسلمانان از جمله شیعیان بود. امان الله خان، زنان را مجبور کرد بعد از تصویب قانون کشف حجاب، بدون چادر و روبند در اماکن عمومی و دولتی حضور یابند. او اعلام کرد فرد یا افرادی که از این قانون تخطی نمایند، مجرم تلقی خواهند شد. امان الله خان با رواج بی حجابی و ایجاد مدارس مختلط، دستور داد تا مردم مسلمان افغانستان، همگام با ایران، به سبک اروپائیان، با کلاه شاپو رفت و آمد کنند. او با این اقدامات محدودیت‌های متعددی برای آنان ایجاد کرد.5
امان الله خان، با اقدامات خود، دشمنی بخش مهمی از مردم افغانستان را ایجاد کرد. گرچه بخش کوچکی از مردم با او در اجرای این سیاست همگام شدند؛ اما بخش دیگری از جمعیت نیز به اعتراضات پی در پی علیه او و سیاست‌های اجباریش پرداختند. در نهایت با شورش قبایل مسلمان علیه امان الله خان، او مجبور به کناره‌گیری زودهنگام از قدرت شد. امان الله خان در سال 1929 در رویارویی با معترضان، ابتدا به قندهار گریخت و سپس مجبور به فرار از کشور شد. او بعد از خروج از کشور به ایتالیا رفت و گفته شده است که در آنجا به دین مسیحیت روی آورد. بعد از فرار امان الله خان، مردم به سیاست‌های سنتی خود بازگشتند.

سخن نهایی
امان الله خان، آتاتورک و رضاشاه، از پیشگامان کشف حجاب اجباری و استقرار نظام سکولاریستی در کشورهای همسایه در قرن سیزدهم و چهاردهم هستند. گرچه اصلاحات هر سه فرد در برخی از ابعاد تفاوت‌هایی با یکدیگر داشت؛ اما اهداف و روش‌های اجرایی هر سه آن‌ها یکسان بود. با این حال، یکی از تفاوت‌های اساسی اصلاحات امان الله خان نسبت به آتاتورک و رضاشاه، کمرنگ بودن بعد خشونت در اجرای سیاست کشف حجاب بود. گرچه امان الله خان نیز اصلاحات خود را با زور و اجبار پیش برد؛ اما خشونت به کار گرفته شده توسط او به خصوص در رابطه با روحانیون بسیار کمتر بود. با این حال فرجام کار امان الله خان نیز تفات چندانی با سرنوشت رضاشاه نداشت و در نهایت به شکست زودهنگام منجر شد.

منابع
1.   هدایت الله بهبودی، روز شمار تاريخ معاصر ايران، جلد 3، تهران، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سياسی، 1385، ص 610.
2.   جمعی از نویسندگان، دانستني‌هاي حجاب، دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني استان كهگيلويه و بوير احمد، 1389، ص 12.
3.   ‫ روز شمار تاريخ شمسي، قمري، ميلادی‬، اصفهان، مركز تحقيقات رايانه‌اي قائميه اصفهان، 1390، ص 1993‬‬
4.   قربانعلی محقق ارزگانی، بررسي ريشه‌هاي تاريخي تشيع در افغانستان، قم، مجمع جهاني شيعه‌شناسی، 1390، ص 228.
5.   مركز تحقيقات رايانه‌اي قائميه اصفهان، همان، ص 1992.