بررسی ساختار حزب سیاسی توده

حزب توده، از نظر تشکیلاتی، جز احزابی است که تا اواخر دهه 1320 از قدرت بالایی جهت نفوذ و اقدامات عملی برخوردار بود؛ اما این حزب نتوانست قدرت خود را حفظ نماید و تنها در اواخر دهه 1320، به صورت منسجم، به فعالیت پرداخت. البته حزب توده، تا چند دهه بعد نیز به فعالیت‌های خود ادامه داد، اما هیچ‌گاه قدرت و نفوذ اولیه را به دست نیاورد.
«حزب توده، تنها تشكل حزبی در ایران بود که از سازماندهی درست، تشکیلات کارآمد و فعالیت سراسری در کشور برخوردار بود؛ تا اینکه در سال ۱۳۲۷ش. حزب توده که متهم به سوء قصد به جان شاه شده بود، رسما منحل شد و بسیاری از رهبران آن دستگیر شدند و از این زمان به بعد به فعالیت‌‌های غیر علنی روی آورد. حزب توده تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ش. حضور پرقدرتی در صحنه سیاست از خود نشان داد و توانست یک تشکیلات گسترده و سازمان یافته در میان روشنفکران و حتی افسران ارتش ایجاد نماید. در جریان کودتا انتظار می‌رفت که حزب از امکانات گسترده خود جهت مقابله با کودتا استفاده نماید و سازمان افسران حزب در مقابل کودتاکنندگان به اقدام مسلحانه دست بزند؛ آنان اگرچه از وقوع کودتا مطلع بودند و در نشریات خود دائما هشدار می‌دادند؛ اما هیچ واکنشی در برابر کودتا از خود نشان ندادند، به طوری که مخالفت آن‌ها با نهضت ملی و عدم حمایت آنان از مردم و رهبران نهضت، بر شکست آن تأثیر گذاشت.»

منبع: علیرضا زهیری، عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، تهران، دفتر نشر و پخش معارف، 1379، ص 139